I opisowego (np.Badania œwiadomoœci językowej czy zróżnicowania normy). Powoduje to cza-

sem rozmijanie się zapotrzebowań użytkowników języka z tym, co chcieliby propagować ję-

zykoznawcy, i może zmniejszać skutecznoœć wszelkich działań kulturalnojęzykowych.

Najkrócej rzecz ujmujšc, można powiedzieć, że znaczna częœć językoznawców uznaje

obecnie, że kultura języka to œwiadome i celowe posługiwanie się językiem we wszelkich sy-

tuacjach komunikatywnych. Ażeby taki stan osišgnšć, należy spełnić kilka warunków. Po

pierwsze, należy mieć minimalne choćby podstawy wiedzy o języku - wiadomoœci z zakresu

gramatyki, znajomoœć odmian językowych i różnorodnych œrodków stylistycznych (co umoż-

liwia wybór, a więc œwiadome kształtowanie wypowiedzi), informacje dotyczšce historii języ-

ka i tendencji rozwojowych oraz istoty mechanizmów zmian językowych (co umożliwia ocen^

np. nowych elementów językowych). Po drugie, należy wykazywać rzetelnoœć w kontaktach

językowych, co jest warunkiem udanych aktów mowy, a więc elementem etyki słowa

I wreszcie po trzecie, należy być wrażliwym na słowo i traktować język, którym się posłu

guje, jako wartoœć. Ten trzeci warunek œwiadomego i celowego posługiwania się językien

należy uznać za najistotniejszy. Jeżeli bowiem ktoœ nie widzi w języku, w sposobie i jakoœć

porozumiewania się takiej wartoœci, którš należy kultywować, nie uzna też za potrzebni

1671 LATYNIZMY

Ť

nabywania wiedzy lingwistycznej ani przestrzegania rzetelnoœci w kontaktach językowych.

Por. ETYKA SŁOWA, ESTETYKA SŁOWA, JĘZYK I JEGO ODMIANY, KODYFIKACJA

NORMY, NORMA JĘZYKOWA, POLITYKA JĘZYKOWA, POPRAWNOŒĆ JĘZYKOWA,

PORADNICTWO JĘZYKOWE, SPRAWNOŒĆ JĘZYKOWA. (A.M.)

LATYNIZMY sš to zapożyczenia z języka łacińskiego, obejmujšce wyrazy, zwroty lub

struktury składniowe. Wpływ łaciny przejawiał się we wszystkich fazach rozwoju polszczyz-

ny. W œredniowieczu było to słownictwo zwišzane z religiš chrzeœcijańskš i liturgiš, przejęte

za poœrednictwem czeskim i niemieckim (anioł, biskup, koœciół, msza, pacierz, proboszcz); za-

pożyczenia bezpoœrednie były rzadkoœciš - dotyczyły szkolnictwa, medycyny i botaniki, np.

atrament, bakałarz, rejestr, kryształ, migdały. Kolejne wieki przyniosły napływ wyrazów od-

noszšcych się do różnych dziedzin sztuki (zwłaszcza architektury) oraz prawa (kolumna,

tron; akt, apelacja, dekret, dokument, komisja, termin, traktat). Od czasów renesansu upo-

wszechniło się też makaronizowanie, czyli wtršcanie oryginalnych łacińskich wyrazów i wy-

rażeń do wypowiedzi w języku polskim. Humaniœci doby oœwiecenia znacznie ograniczyli

tempo wprowadzania wyrazów łacińskich do naszego języka. Stały się one odtšd typowymi

składnikami okreœlonych systemów terminologicznych i w tej funkcji przetrwały do czasów

dzisiejszych. W języku ludzi wykształconych, w pracach naukowych (zwłaszcza z dziedziny

humanistyki) słownictwo zaczerpnięte z łaciny stanowi zawsze znaczny procent tekstu; nie-

rzadkie sš też zwroty, wyrażenia czy sentencje pochodzšce z tego języka, jak np. ab ovo, ad

acta, corpus delicti, deus ex machina, expressis verbis, homo sapiens, honores mutant mores,

implicite, in flagranti, nihii novi, pro memoria, qui pro quo, quo vadis, ratio communis, sem-

per fidelis, status quo, summa cum laude, tabula rasa, terra incognito, ultima ratio mundi,

virtuti militari.

Poczynajšc od XIX wieku, zaczęto wykorzystywać materiał leksykalny łaciny (i greki) do

tworzenia tzw. zapożyczeń sztucznych, wzbogacajšcych słownictwo różnych dziedzin nauki.

Proces ów bardzo się nasilił w II połowie XX wieku; obecnie ten typ zapożyczeń wydatnie

przyczynia się do rozwoju polszczyzny naukowej, np. embriogeneza, frustracja, indoktryna-

cja, informatyka, konurbacja, liofilizacja, nobelium, noktowizja, nonproliferacja, radiestezja,

reasumpcja, respondent, sclerosis multiplex, synoptyk. Przy tworzeniu tego typu struktur wy-

zyskuje się zarówno obce leksemy, jak i formanty słowotwórcze (por. niżej) oraz formanty

hybrydalne, łacińsko-polskie, spoœród których największš produktywnoœć majš przyrostki

przymiotnikowe -alny, -ilny, -arny, -iczny, -istyczny oraz sufiksy czasownikowe -izować, -fiko-

wać.

Wielowiekowy napływ słownictwa łacińskiego do polszczyzny nie pozostał bez wpływu na