1.5 Сызба қаріптері (мест 2.304-81)

Сызбадағы жазулар сызба қаріптерімен жазылады. Қаріптің өлшемі деп бас әріптердің мм есебімен алынған биіктігін h айтады. Қаріптердің стандарт тағайындалған өлшемдері:

....................................................................................................................................... .

Қаріп сызықтарының жуандығын d әрпімен белгілейді. Стандарт қаріптердің

7

төрт түрі бар: А (d =h

14

) түріндегі көлбеу және тік, Б (d =h

10

) түріндегі көлбеу

және тік. Біз Б түріндегі көлбеу (көлбеу бұрышы 75°)

қаріп-

терді пайдаланатын боламыз (1.1-

сурет). Кіші әріптердің биіктігі с =

... ;

көршілес екі әріптің

аралығы

а =... ; көршілес екі сөздің ең аз

арақашықтығы е = ... . Бас әріптер

мен

цифрлардың

ендері

g: Г, Ғ,

Е, З,

С

әріптері

мен

цифрлар

үшін g = ... ;

А, Д, М, Х, Ц, Ы,

Ю әріптері

үшін

g = ... ;

Ж, Ф,

Ш, Щ, Ъ әріптері үшін g = ... ; 1

цифры үшін g =... ;

қалған әріптер

1.1-сурет

мен 4 цифры үшін g = ... . Кіші

әріптердің

ендері

g: м,

ъ, ы, ю

әріптері үшін g = ... ;

ж, т, ф, ш, щ

әріптері үшін g = ... ;

з, с әріптері үшін g = ... ;

қалған

әріптер

үшін g = ... .

1.6 Сызбаға өлшемдер түсіру (мест 2.307-68)

Кескінделген бұйымның шамасын сызбаға түсірілген өлшем сандарына қарап анықтайды. Сызықтық өлшемдер мм есебімен көрсетіледі, ал өлшем бірлігі жазылмайды. Сызбаға өлшем түсіру үшін шығару және өлшем сызықтары жүргізіледі (1.2-сурет). Шығару сызығы өлшемі түсірілетін кесін-дінің ұштары арқылы өтеді және оған перпендикуляр болулары керек; ал өлшем сызығы өлшемі түсірілетін кесіндіге параллель орналастырылады.

Өлшем сызығының ұштарына нұсқа-малар сызылады (1.3-сурет). Нұсқама-ның ұзындығы 2.5 мм-ден кем болмауы, ал оның төбесіндегі бұршы 20^° шамасында болуы керек. Нұсқа сызығы мен өлшем сызығының

аралығы 10 мм, ал параллель өлшем

1.2-сурет

сызықтарының аралығы 7 мм болады. Шығару және өлшем сызықтарын бірі-бірімен қиылыспайтындай етіп жүргізеді. Сондықтан кіші өлшем кескінге жақын орналастырылады. Шығару сызығы нұсқамадан 1 ... 5 мм-ге шығып тұруы керек. Өлшем саны өлшем сызығының үстіңгі жағына және шамамен оның ортасына түсіріледі (1.2-сурет). Егер шығару сызықтарының немесе нұсқа

1.3-сурет

8

сызықтарының аралығында өлшем санын жазуға орын жеткіліксіз болса, онда өлшемді 1.4-суретте көрсетілгендердің біреуіндей етіп түсіруге болады. Егер өлшем сызығына қойылатын нұсқамаға орын болмаса, онда оны өлшем сызығына 45° бұрыш жасап көлбейтін жіңішке сызықшамен (немесе анық

көрінетін нүктемен) алмастырады (1.5-сурет).
	Бұрыштық өлшем сан-
дарынан кейін өлшем бірлік-
терін (°- градус,				'-	минут
және ''- секунд) міндетті түр-
де	көрсетеді.			Бұрыштың
өлшемін түсіруде өлшем сы-
зығы үшін центрі бұрыштың						1.4-сурет	1.5-сурет
төбесінде болатын шеңбер-
дің	доғасын		пайдаланады, ал			шығару
сызықтары бұрыштың төбесі арқылы өтетін
түзулер, яғни бұрыш қабырғаларының жал-
ғасы болады (1.6-сурет). Өлшем сандарын
өлшем		сызығының			үстіне мүмкіндігінше
ортасына жақын жерге түсіреді, ал кіші
бұрыштар үшін оны шығарма сызықтың
сәкісіне жазып көрсетеді. 1.7-суретте
бұрыштың, хорданың өлшемдерін және
шеңбер		доғасының			ұзындығын	қалай
түсіруге болатыны көрсетілген. Соңғы
өлшем		санының		үстіне доғаның		белгісі	1.6-сурет
« »	қойылады.			Егер нұсқама басқа бір

с ызықпен қиылысатын болса, онда ол сызықтың нұсқамен қиылысатын жерін үзіп көрсетеді (1.8-сурет).

Шеңбердің өлшемін көрсету үшін өлшем сызығы ретінде оның диаметрлерінің біреуін пайдалануға болады немесе жалпы ережеге сәйкес өлшем

және шығару сызықтарын пайдаланады,		ал өлшем саны алдына диаметрдің
		«....» белгісі түсіріледі (1.9, а
		сурет). Шеңбер доғасының радиу-
		сын анықтайтын санның алдына
		радиустың белгісі «.....», шаршы
		өлшемі алдына шаршының белгісі
		«.....» түсіріледі (1.9, ә және б-
		суреттер). Бірдей элементтердің
		тек біреуінің өлшемі түсіріліп,
1.7-cурет	1.8-сурет	олардың саны көрсетіледі (1.6-
		сурет).

Ұ зын бұйымның ортасын үзіп көрсетуге болады, бірақ өлшем сызығын үзуге болмайды (1.10, а-сурет). Көлбеу бұрышы 45° болатын қиықжиектің екі өлшемін біріктіріп, 1.10, а-суреттегідей түсіреді. Ал қиықжиек 45°-тан өзге

9

1.9, а-сурет 1.9, ә-сурет 1.9, б-сурет

бұрышпен орындалса, онда жалпы ережеге сәйкес биіктігі мен бұрышын ажыратып көрсетеді (1.10, ә-сурет). Бір проекциядан тұратын кескінде бұйым-ның қалыңдығы немесе ұзын-дығын 1.11-суреттегідей көр-

сетеді.

а)

1.11-сурет

ә)

1.10-сурет

3-жаттығу. 1.12-суретте

А3 пішіміндегі парақта сызбаны шектейтін сызық (рамка) және негізгі жазуға арналған тіктөрт-бұрыш көрсетілген. Шығару және өлшем сызықтары жүргізіліп, нұсқамалар салынған. Өлшем-дердің сан мәндерін өлшем сызығының үстіне жазып көрсету керек.

1.12-сурет

10

4-жаттығу. 1.13-суретте қалыңдығы 1 мм тақтайша екі есе кішірейтіліп сызылған. Тақтайшада бір үлкенірек және екі бірдей кішірек дөңгелек тесік бар. Сызбаға өлшемдер түсіру (МЕСТ 2.307-68) керек. Өлшемдер сызбаны мас-штабты сызғышпен өлшеу арқылы анықталады.

1.13-сурет

5-жаттығу. Берілген тетікбөлшектің сызықтық және бұрыштық өлшемдерін түсіріңіз (3-қосымша).

11