1. Айналым ведомостері, оның маңызы мен құрылу тәртібі

Ұйымдардағы шаруашылық қызметіне тиімді басшылық жасап, бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуі мен арнайы принциптер және қолданбалы тәсілдерге сай келуін тексеру үшін сенімді жинақталған мәліметтер қажет. Жоғарыда активті қаражаттар, меншікті капитал және міндеттемелер, сондай-ақ өндіріс пен сату және жабдықтау процесіне байланысты жинақталған мәліметтер мен ақпараттарды әрбір айдың аяғына қарай бухгалтерлік есеп шоттарын жүргізу арқылы жинақталатындыған айтқанбыз.

Есеп объектілері мәліметтерін жинақтап, тексеру үшін бухгалтерліе есеп тәжірибесінде айналым ведомостысы жасалынады. Айналым ведомостысын жүргізу арқылы әрбір жекелеген шоттарға жазылған шаруашылық фактілерінің мазмұнын ай сайын тексеріп отыру мүмкіндігі туындайды. Айналым ведомостысында шаруашылық операцияларын жүргізуде қолданылған шоттар бойынша қалдық пен айналым сомасының жиынтығы шығарылады. Айналым ведомостысы бухгалтерлік есеп жазуларын тексеруде қолданылатын әдістердің бірі болып табылады. Бұл құжат аналитикалық және синтетикалық шоттарының көрсеткіштері негізінде арнайы кесте түрінде жасалады. Ол аналитикалық айналым және синтетикалық айналым ведомостысы болып екіге бөлінеді.

Ең әуелі синтетикалық шоттары бойынша жүргізілетін айналым ведомостысын жүргізудің тәртібіне тоқталайық.

Арнайы үлгідегі кестеге әрбір жекелеген шоттар бойынша дебеттік немесе кредиттік бастапқы қалдықтар жазылып, бұдан соң ай ішіндегі дебеттік және кредиттік айналым сомасының жинағы есептелінеді. Осы операциялар орындалғаннан соң, әрбір шоттар бойынша келесі айдың басына жазылатын дебеттік және кредиттік қалдықтар шығарылады. Есте сақтайтын жағдай, активті-пассивті кейбір шоттар бойынша бірдей кезеңде әрі дебеттік, әрі кредиттік қалдықтар болуы мүмкін.

Жоғарыда аталғандардың негізіне сүйене отырып, ендігі жерде айналым ведомосын жасау әдісін көрсетуге болады.

Синтетикалық шоттары бойынша айналым ведомосы

№	Шоттардың аталуы	Ай басындағы қалдық		Ай ішіндегі айналым		Ай соңындағы қалдық
		Дт	Кт	Дт	Кт	Дт	Кт
1	Негізгі құралдар	200000	-	-	-	200000	-
2	Материалдар	40000	-	12800	6900	45900	-
3	Аяқталмаған өндіріс	2000	-	6900	-	8900	-
4	Есеп айырысу шоты	30000	-	-	25900	4100	-
5	Жарғылық капитал	-	246000	-	-	-	246000
6	Еңбек ақы бойынша есеп айырысу	-	9500	-	-	-	9500
7	Жабдықтаушылармен есеп айырысу	-	16500	25900	12800	-	3400
		272000	272000	45600	45600	258900	258900

Есептелініп шығарылған жинақтарға қарағанда, синтетикалық шоттары бойынша жасалған айналым ведомостысындағы дебеттік және кредиттік айналым сомалардың, сондай-ақ шығарылған соңғы дебеттік және кредиттік қалдық сомаларының жинақтары бірдей екендігін көруге болады. Осылайша шығарылған жинақтардың бірдей болып, тең келуінің нәтижесі активті қаражаттар, меншікті капитал және міндеттемелер есебінің баланста екі жақты жүргізіліп, шоттар бойынша екі жақтылық принциптің дұрыстығы тексерілгендігін дәлелдейді. Бастапқы кіріспе қалдықтың /272000 теңге/ дебеттік және кредиттік бірдей болуы, кіріспе баланстағы активтік және пассивтік сомалар жинағының теңестірілгендігін, активті қаражаттар мен бұлардың көздерінің екі жақты топтастырылып, баланстық теңдіктің дұрыс көрсетілгендігін растайды.

Ай ішіндегі айналым жинақтың /45600 теңге/ дебеттік және кредиттік соманың бірдей болуы бухгалтерлік есеп шоттарына жазылған соманың дұрыстығы мен екі жақты жазу принципінің дұрыс орындалғандығын көрсетеді. Жазу жүйесінде қате жіберілмегендігі дәлелденді. Синтетикалық шоттары бойынша жасалған айналым ведомостысындағы соңғы қалдық /258900 теңге/ кіріспе баланс пен ай ішіндегі дебеттік және кредиттік жазулардың, сонымен қатар айдың аяғына қарай активтік және пассивтік жазулар теңдігінің қатесіз орындалғандығын байқаймыз. Яғни баланстық теңдеу сақталып екі жақтылық принцип орындалды.