2.Бухгалтерлік есеп шоттарындағы екі жақты жазу, оның мәні мен мағынасы

Шаруашылық операцияларды бейнелеп көрсету тәсілі ретінде екі жақты жазба өндірісте болатын барлық шаруашылык процестерін есептеу үшін қолданылады. Екі жақты жазба ақшалай бағасы бар шаруашылық операциялар бухгалтерлік есебі шотында бейнелеп көрсету тәсілін білдіреді. олар шаруашылық кұралдарында, олардың шығу көздерінде және шаруашылық-құқықтық қатънастарда озара байланысқан озгерістер туғызады. Шоттар арасындағы байланыс шоттар корреспонденциясы, ал озара шаруашылық операциялармсн байланысқан шоттар - корреспонденттелетін деп аталады. Шоттарға енгізілерден бұрын операциялар есептік формалар (проводкалар) жасалады, олар жазбалар қандай шотта жүргізілгенін көрсетеді, Дебеттелетін, кредиттелетін шоттарды және шаруашылық операцияларының сомасын көрсету бухгалтерлік проводка деп аталады, олар құжаттар негізінде жасалады. Корреспондеиттелетін шоттарға байланысты күрделі және жай бухгалтерлік проводкалар болады. Бір дебеттелетін және бір кредиттелетін шоттардан тұратын жай проводка деп аталады. Бір дебеттелетін жәнс бірнеше кредиттелінетін керісінше, бірнеше дебеттелетін және бір кредиттелінетін шоттардан тұратын күрделі проводка деп аталады.

Мысалы:

жай өткізгіш проводкалар:

• жабдықтаушыға есеп шоттан тауарлық-материалдык қорлармен жабдықтаған соң аванс сомасы аударылады:

1610 «Тауарлык-материалдык қорлармен жабдықталған сон берілген аванстар» шот дебеті

1030 «Ағымдык шоттағы ақша» шот кредиті: 63000;

күрделі өткізгішті проводкалар:

• кәсіпорын кассасынан берілді:

а) іссапарлык шығындарына қолма-қол ақша

1250 «Есеп беретін адамдар мен есеп айырысулар» шот дебеті 7 000;

ә) қызметкерлерге жалакы:

3350 «Қызметкерлермен енбекті өтеу бойынша есеп айырысулар» шот дебеті 45000;

б) кассадан берілген жиынтык сома:

1010 «Кассадағы қолма-қол валюта» шот кредиті 115000.

3. Жинақтамалы және талдамалы есеп шоттар туралы түсінік

Бухесепте шоттардың екі: жинақтамалы(синтетикалық) және талдамалы (аналитикалық) түрлері егжей-тегжей тәптіштелу, жинақталып қорытылу дәрежесі әр түрлі ақпарат пен көрсеткіштерді алу үшін қодданылады.

Синтетикалық шоттарда шаруашылық құралдары мен олардың қозғалысы туралы жинақтап қорытылған көрсеткіштер болады. Олар тек қана ақшалай түрде көрсетіледі.

Аналитикалық шоттар есептің тиісті объектілеріне түгел, халық сипаттама береді, олар синтетикалық шоттардың дамуына орай ашылады. Материалдық құндылықтарды бейнелеп көрсететіп аналитикалық шоттар тек қана ақшалай емес, заттай түрде де жургізіледі. Синтетикалық және аналитикалық есеп шоттарындағы жазбалар сол бір құжаттар негізінде жасалады.

Синтетикалық шоттың дебеті мен кредиті бойынша айналымдар аналитикалық шоттарды біріктіретін айналымның жалпы сомасына тиісінше тең болуға тиіс.

Мысалы, «Қызметкерлердің және басқа адамдардың берешегі» 1250 шоты синтетикалық шот болып табыдады, оған қызметкерлердің аты-жөні бойынша аналитикалык шоттар ашуға болады, мысалы аналитикалық шот - Иванов және т.б.

Іс жүзінде синтетикалық және аналитикалық шоттардан басқа ішкі пюттар (субшоттар), яғни синтетикалық және аналитикалық шоттар арасындағы аралық буын қолданылады, олардьщ көмегімен осы синтетикалық шот ішіндегі жекелеген объектілер қорытындыланған мәліметтерді алу үшін аналитикалық шот мәліметтерін қосымша топтастыру іске асады.

Мысалы, «Отын» 1353 шоты. Бұған «Бензин» 1353/1 , «Дизельді отын» 1353/2 ішкі шоттар ашуға болады.

2.3.-сызбасы Синтетикалық шоттардын аналитикалық шоттармен өзара байланысы

«Отын» 1353 синтетикалык шоты