2 Бөлім. Ағымдағы активтер

Өңдеу және сату мерзімдеріне қарамастан тауарлы материалдық, қорлар (шикізат қалдағы, негізгі және көмекші материалдар, отын сатып алынатын жартылай фабрикаттар, қосалқы бөлшектер).

Алдағы кезең шығындары – есепті күннен бастап 1 жыл ішінде есептен шығарылуы мүмкін.

Ақша қаражаттары. Пайдаланылуына шек қойылған ақша қаражаттарынан шектеулер 1 жыл ішінде алынып тасталса, олар ағымдағы активтерге қосылады.

Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары – мерзімі 1 жылға дейін.

Дебиторлық берешек – есепті күннен бастап 1 жыл ішінде алынуы мүмкін.

Мұнда мынадай баптар ашылуы тиіс:

а) аванстық төлемдер

б) алынуға арналған шоттар мен вексельдер

в) еншілес серіктестіктердің дебиторлық берешегі

г) лауазымды тұлғалардың дебиторлық берешегі

д) өзге де дебиторлық берешектер

Пассив

1 бөлім. Меншікті капитал

2 бөлім. Ұзақ мерзімді міндеттемелер

3 бөлім. Ағымдағы міндеттемелер

3.Кәсіпорындарда жүзеге асқан әрбір шаруашылық операциясы не мүліктің мөлшерін, не оның қалыптасу көздерінің шамасы немесе 1 мезгілде мүліктің де, оның қалыптасу көздерінің де мөлшерін өзгертеді. Бұл орайда өзгеріс өсу жағына, сондай-ақ кему жағына қарай болуы мүмкін, баланс валютасы да өзгереді.

Кәсіпорындарда жасалатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың активі мен пассивінің мөлшеріне әсер ету белгісіне қарай 4 түрге бөлінеді.

1.+А, -А – 1-ші түрдегі операциялар мүліктердің құрамын өзгертеді, яғни баланс активінің баптарының ішінде орын ауыстырулар болады. Бұл жағдайда баланс валютасы өзгермейді. Мысалы: Есеп айырысу счетынан кәсіпорын кассасына 20 мың теңге алынды. Дт 1010 Кт 1030 20,0 т.

2.+П,-П – 2-ші түрдегі операциялар кәсіпорын мүлкінің қалыптасу көздерін өзгертеді, яғни пассив ішіндегі баптардың орын ауыстырулары болады. Баланс валютасы өзгермейді. Мысалы: бұрын келіп түскен материалдар үшін жеткізушілерге берілетін берешек 36 мың теңге сомасындағы банк ссудасы есебінен өтелді Дт 3310 Кт 3010.

3.+А,+П Баланстық өзгерістің бұл түрінде өзгеріс баланстың 2 жағында да бірдей суммаға өзгереді: 1-активті шот 2-ші пассивті шот бірдей суммаға көбейеді. Баланстың қорытындысы да дәл осы суммаға көбейеді. Мысалы: Банк несиесінің алынуы Дт 1030 Кт 3010. Бұл жерде баланстың 2 жағы да бірдей суммаға көбейіп кәсіпорындардың есеп айырысу шотындағы ақша және кәсіпорындардың банк алдындағы қарызы осы суммаға көбейеді.

4. -А,-П Баланстық өзгерістің бұл түрінде өзгеріс баланстың 2 жағында бірдей жүреді. Яғни актив және пассив бөліктері бірдей суммаға азаяды. Баланстың соңғы қорытындысы да осы суммаға кемиді. Мысалы: Жұмысшыларға еңбек ақы төленді. Дт 3350 Кт 1010.

Лекция №4 Бухгалтерлік шоттар және шаруашылық операцияларының екі жақты жазу әдісінде көрсетілуі

1.Бухгалтерлік есептің шоттары, олардың мақсаты мен құрылысы

Кәсіпорынды оперативті басқару ушін белгілі бір кездегі шаруашылық ресурстары туралы бухгалтерлік баланс беретін мәліметтер жеткіліксіз. Шаруашылық қызмет пен жоспарлы тапсырмаларды орындауды бақылау үшін шаруашылық құралдарының жекелсген түрлерінің козғалысын, олардың шығу көздерінің озгеруін. шаруашылық процестердің және т.б. нәтижелерін күнделікті білу қажет. ПІоттардың көмегімен есептің бір текті объектілерін сондай-ақ ағымдагы бақылау экономикалық топтастыруды жүзеге асырады. Шоттағы жазбалар ақшалай түрде жүргізілсді. Әрбір жекелеген шотта есепке алынған объектінің бастапқы жағдайы, кейіннен оның өзгеруі (шаруашылық операциясы туғызған ұлғайту мен азайту) тіркелді. Бұл экономикалык біртекті кұралдар құралы мен олардың шығу көздерінің, шаруашылық іс-әрекет процестері мен қорытындыларының жаңа жағдайын кез келген сәтте анықтауга мүмкіндік береді.

Шоттар баланспен байланысты. Активтің немссе МКМ-нің әрбір бабына сол атаудағы тиісті шот ашылады.

Бухгалтерлік есептің шоттары баланстық және операциялық болып бөлінеді. Операциялыктар қаражат айлалымының кейбір фазаларына байланысты жекелеген немесе біртекті шаруашылык процестерін есепке алады.

Өзгерістерді (каражаттың ұлғаюы немесс азаюы) бейнелеп көрсету үшін шот екі бөлікке бөлінеді.

Дебет Шот Кредит

Бухгалтерлік есептің барлық шоттары активтік және МКМ (пассивтік) болып бөлінеді.

Айдың басында шоттар алдағы айдың балансы негізінде ашылады. Шот ашу -қалдықты (салъдоны) ай басына жазу деген сөз. Активті шоттарда салъдо дебет бойынша, ал пассивте — кредит бойынша жазылады.

ІІІоттарда ағымдағы ай ішінде жазылатын сома айналымдык деп аталады. Дебеттік бөлімде жазылатын сома дебеттік айналымдар, ал кредиттегі - кредиттік деп аталады.

Ай соңындағы қалдық былайша есептелінеді:

1. Активті шоттар С_т=С_б{Д-т)+Айн (Д-т)-Айн (К-т).

2. Пассивтік шоттар С_г=Сб(К-т)+Айн (К-т)-Айн (Д-т).

Активті шоттардағы қалдық - дебеттік, пассивтіктегілер - кредиттік. Активті шоттардың ұлғаюы дебет бойынша, ал азаюы - кредит бойынша Пассивті шоттардың ұлғаюы кредит бойынша, ал азаюы - дебет бойынша жазылады.

Дт Активті шот Кт

Дт Пассивті шот Кт К-т

САЛЬДО бастапкы
(Ұлғаю) +	(Азаю) -
Айналым (Дт)	Айналым (Кт)
САЛЬДО /қалдық/түцкілікті

Шоттар бойынша түпкілікті қалдық негізінде жаңа бухгалтерлік баланс жасалады.

	САЛЬДО бастапкы
(Азаю) -	(¦лғаю) +
Айналым (Дт)	Айналым (Кт)
	САЛЬДО