1. Баспасөз бостандығы

2. Ресми баспасөз

3. Тәуелсіз баспасөз

Баспасөз бостандығы туралы түсінік ең алдымен, қажеттілік, жауапкершілік туралы ұғымдарды басты назарда тұтады. Демократияның өзі Заңды құқықтар негізінде орындалатындығы о бастан белгілі. Баспасөзде, телерадиода баспасөз бостандығы жайлы мәселелер аз көтерілмейді. Бұл мәселелерді талқылайтын сараптайтын және зерттейтін қоғамық ұйымдар да бар.

Әлемдік журналистиканың аймақтық, сондай-ақ әрбір мемлекеттік және ұлттық мәселелерге сай жұмыс істеуі қалай? Бұған байланысты түрліше көзқарастар мен принциптерге көз жұмып қарауға болмайды. Сондақтан да журналист пен БАҚ-тың алға қойған мақсат-мүддесі мен позитциясын анықтау керек. Мұның өзі сайып келгенде, саясат пен қоғам дамуына, елдік мүддеге қатысты болып келеді де, журналистиканың әр жерде өзіндік ерекшелігі болатыны жоққа шағарылмайды. Біздің республикамызда БАҚ мемлекеттік және мемлекеттік емес болып бөлінеді, соған орай жұмыстары өрбиді. Бірақ лицензиялық-құқықтық жауапкершілікті ұмытпау лазым.

Негізінде қай елдің бұқаралық ақпарат құралы болсын, олардың әлемге ортақ белгілерімен бірге, сол елдің Конституциясына және жекелеген заң актілеріне сәйкес ұстанымдары пайда болады. Ортақ мәмілелер ЮНЕСКО-ның құзырына түйіседі де, ал мемлекеттердің саналуан бұқаралық ақпарат құралдарының жұмас істеу әдіс-тәсілдері белгілі бір нормаларға сүйенеді. Сондай баңыт-бағдар бойынша іс-әрекет танытады.

Дамыған елдердің көпшілігінде конституциялық тұрғыда баспасөз бостандығына шәк келтірмейді, азаматтардың сөз бостандығы құқығын сақтау мағынасындағы тұжырымдар жасалған. Айталық Еуропа мемлекеттері мен АҚШ мұны әжептәуір қарастырған.

Біздің Қазақстанда да аталмыш концепция Конституциямызда айқын көрсетілген. Мысалы 20-бапта былай деп жазылған: «Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым саланады».

Соңғы онжылдық көлемінде бізде ғана емес, Еуропаның бірқатар елдерінде конституциялық жаңа тұжырымдар мен кейбір өзгертулер халықаралық нормаларды ескере отырып енгізілген. Онда әдеттегідей сөз, баспасөз бостандығы болумен бірге, белгілі бір мөлшерде ақпараттық шектеушілік те ұщырасады. Неге бұлай десек – ұлттық қайіпсіздік пен қоғамдық тәртіп және мораль мен азаматтардың жеке бас құқығыны айтылады.

Журналистік қызметтің нәтижелілік проблемалары

1. Журналистиканың жоғары нәтижелілігі

2. Журналистиканың тиімділігі

3. Журналистиканың пәрменділігі

Журналистік қызмет нәтижесі тиімділігімен ерекшеленеді. Бүгінгідей жариялылық жағдайында журналистиканың жоғары нәтижелелігі екі өлшеммен айқындалады. Біріншісі – журналистиканың тіимділігі, екіншісі – журналисткианың пәрменділігі. Екі өлшем де журналистік қызметтің нәтижелілік проблемаларымен тікелей айналысады.

Журналистиканың әлеуметтік институт ретінде – басқа қоғамдық институттармен қарым-қатынаста болуы заңды. Сол арқылы ол әр саламен, жан-жақты жұмас істей алады. Демократия мен плюрализмді пайдаланады. Қоғамдық пікір қалыптастыруға ықпал етеді.

Өткен ғасырдың 60-шы жылдары шыққан «Баспасөздің төрт теориясы» деп аталатын Сиберт, Шрамм, Питерсонның еңбегі бұқаралық ақпарат құралдарының әлеуметтік жауапкершілігі туралы мәселелерді қозғауына байланысты журналистикада, саясатта, қоғамда кеңінен пікір туғызады. Біоақ оның бастапқы идеялары Еуропада жүздеген жыл бұрын айтыла бастаған еді. Аталған еңбек соның қорытындысы секілді көрінеді. Ал қарастырылған проблемалар БАҚ-тың қоғамдағы орны мен рөліне, қызметіне байланысты болып келеді:

5. Баспасөздің авторитарлық теориясы.

6. Баспасөздің либертариандық теориясы.

7. Баспасөздің әлеуметтік жауапкершілік теориясы.

8. Баспасөздің кеңестік коммунистік теориясы.

Осындай мәселелерге талдау жасалып, көзқарас пікірлер арқылы жүйеленіп қорытындыланады. Шетелде газеттер сапалық және бульварлық болып бөлінеді. «Сары басылымдар» да бар.

Қазіргі заманда Еуропа мен АҚШ қана емес, бүкіл әлемдегі бұқаралық ақпарат құралдары алдында жаңа да, тосын проблемалар туындап отыр. Әлемдік саясаттың күнде өзгеріске түсіп, тұрақсыздануы, өмір-тіршіліктің бірқалыпты сыймайтындығы журналистерді де, ақпарат құралдарын да тың іздеістерге, соны әдіс-тәсілдермен жұмыс істеуге мәжбүр етеді. Нарықтық қатынастың күрделі жайлары және бар.

Журналистикадағы нәтижелілік өлшемдері