28,1 Сурет

Егер екі когеренттік жазық поляризацияланған сәулелердің тербелістері өзара перпендикуляр жазықтықта өтсе, онда олар өзара перпендикуляр тербелістер секілді қосылып, эллипсше поляризацияланған сәулені береді. Дербес жағдайда ол дөңгелекше поляризацияға айналады. Мына 28.1-суретте табиғи сәуле николь призмасы арқылы өтіп, жазық поляризацияланған сәулеге айналады. Оның жолына қойылған пластинканың қалыңдығы . Пластинканы оптикалық ось бойымен бір осьті кристалдан кесіп алған. Оптикалық оське перпендикуляр бағытта жазық поляризацияланған сәуле түскен. Жалпы жағдайда, сәуле бұрышымен осіне түседі. Кристалдан бір бағытта бір-біріне тербелістері перпендикуляр өзгеше және кәдімгі сәулелер шығады. Бірақ өзгеше сәуле кәдімгі сәуледен озып кетеді. Сондықтан кристалдан шыққан бұл екі сәуленің фаза айырымы бар.

Егер фаза айырымы болса, онда эллипсше поляризацияланған сәуленің орнына, сызықша поляризация сәуле алынады.Егер поляризатордан өткен сәуленің тербеліс бағыты кристалл осімен бұрыш жасаса, онда эллипс дөңгелекшеге айналады.Жазық поляризацияланған сәулені дөңгелекшеге айналдыратын пластинканың ең кіші қалыңдығы мына теңдіктен табылады:

(4)

бұдан

(5)

Мұндай пластинка кәдімгі және өзгеше сәулелердің жол айырымын тең жағдайға жеткізеді. Сондықтан ондай пластиналарды ширек толқынды пластинка дейді.

Ширек толқынды пластинка арқылы жазық поляризацияланған сәуле өткенде онда оның фаза айырымы болса, онда эллисше не дөңгелекше поляризацияланған сәуле алуға болады, керісінше пластинкасы көмегімен сәулелердің фаза айырымы болғанда, дөңгелекше не эллипсше поляризацияланған сәуледен, жазық поляризацияланған сәуле алуға болады.

Ширек толқынды пластинкалардың осындай қасиеттеріне байланысты, оны көбінесе компенсатор деп те атайды.

Поляризация жазықтығының бұрылуы. Поляризация жазықтығын бұратын заттар қатарына кварц және кейбір сұйықтар: қант ерітіндісі, скипидар т.б. жатады. Поляризация жазықтығын бұратын заттар активті заттар деп аталады.

Егер оптикалық осіне перпендикуляр кесілген жазық параллель кварц пластинкасын айқасқан поляризатор мен анализатор арасына орналастырса, анализатордың көру өрісі жарық болады. Көру өрісі толық қараңғы болу үшін анализаторды сәуленің түсу бағыты айналасында бұрышына бұру керек. Оптикалық активті кристалдар мен таза сұйықтар үшін поляризация жазықтығының бұрылу бұрышы, сол жарық өтетін заттың қалыңдығы -ге тура пропорционал

6)

мұндағы -коэффициент, -бір өлшемге тең болғанда, .Онда -ны меншікті бұрылу деп атайды. Бұрыш кездегі модификацияны оңға бұрылу немесе оң, ал кездегіні солға бұрылу не теріс деп атайды.

Сұйықтар үшін поляризация жазықтығының бұрылуы ертінді қалыңдығы -ге, активті заттың концентрациясы -ға пропорционал:

(7)

мұндағы, -бұрылу тұрақтысы деп аталады, -ертінді қалыңдығы. (7) өрнегін Био заңы деп атайды. Өндірісте ерітінді концентрациясын анықтайтын құрал сахариметр деп атайды.

Ж арықтың шағылу және сыну кезіндегі поляризациялануы. Жарық екі ортаның шекарасында шағылғанда және сынғанда азды-көпті поляризацияланады.Жарықтың мөлдір екі диэлектрик орта шекарасында поляризациялануын қарастырайық.Мысалы, қоңыр шыны пластинканың (72 сурет) нүктесіне бұрыш жасап түскен сәуле одан шағылып толындағы турмалин пластинкадан өтетін болсын.