Ұңғымаларды жөндеу
Ұңғымалардың жерасты жөндеуі жұмыстарына байланысты ағымдағы және күрделі деп бөледі. Қабаттың түп аймағына әсері бойынша қарастырылған жұмыстар ұңғымаларды күрделі жөндеу тобына жатқызады. Осы жұмыстардың түріне сонымен бірге қабат суларының оқшауландыру, шегенделген құбырлардың саңылаудандыруын жою, басқа көкжиектерге қайтару, тығыз тұзды және құмды тығындарды бұрғылау, ұңғымаға құбырлар мен штангілерінің апаттарын жою және кейбір басқа күрделі жұмыстар жатады.
Ағымды жөндеулерге ұңғымалардың пайдалануының әдеттегі шарттары және жабдықтың сүйемелдеуімен қатысты ұңғымалардың ескі жабдығын алмастыру немесе оның күйін тексеруге байланысты жұмыстарының күрделі түрлері жатады (құбырлардың парафин мен тұздардан тазарту, сораптың салпыншағының тереңдігінің өзгерісі және ағымды қабаттың шарттарына байланысты сорапты қондырғының параметрлерінің өзгерісі). Ағымды жөндеулердің жиі кездесетін түрі жер астындағы жабдықтың алмастыруымен қатар штангалардың үзілуі, сорап плунжерінің сыналануы, кабельдің үзілуі болып табылады.
Ұңғымаларды жөндеуі бойынша барлық жұмыстарды ұңғымалардың күрделі және ағымдағы жөндеуі бойынша бригадалар орындайды. Күрделі жөндеуді өндіріс бірлестігінің ірі мамандырылған ұйымдары өткізеді. Өндірістік персоналдың және бригадалардың жылдамдығы пайдалану коэффициентімен Kэ және ұңғымадағы жұмыстың жөндеу аралық периодының коэффициентімен Kм анықталады. Пайдалану коэффициенті - ұңғыманы пайдаланудың жалпы уақытының ортақ календардың уақытына қатынасы (мысалы, ай, жыл). Жөндеу аралық мерзіміның коэффициенті жөндеулердің арасында ұңғыманы пайдалану уақытымен анықталады.
Ұңғымалардың механикалық қорының пайдалану коэффициенті 0,97 - 0,98 жетеді. Ол әдетте ордан тепкіш электр сораптарымен жабдықталған ұңғымаларда жоғары. Жабдықтың және ұңғымалардың жұмысының жөндеуаралық кезеңін, оның пайдалану тәртібін дұрыс таңдауы 1,5-2 жылға жете алады. Штангалық сорап қолданылатын ұңғымаларда әдетте пайдалану (0,95 - 0,96) және жөндеу аралық кезеңдердің кіші коэффициенттері болады. Егер өнімде құм болса, онда жөндеу аралық мерзімі 1-2 аптаға төмендеу мүмкін.
Жер астындағы жөндеулерде қолданылатын жабдықтар
Ұңғымалардың жер астындағы жөндеуiнiң түгелдей дерлiк түрлерi ұңғыма жабдығының түсу - көтеру операцияларының өткiзуiмен байланысты (түсiру және көтеру құбырлары, сораптары, штангалары, штангалар және құбырлардың аулағыштары және тағы басқа). Ұңғымалардың жөндеуiнде жабдықтың негiзгi түрлерiнiң бiрi (тұрақты белгiлер, екiаяқты дiңгектер және арқан құрыштан жасалған үстiнде бекiтiлген эклипстер) көтергiш ғимараттар және тетiктер, сонымен бiрге (бұрап алу және тұрбалар және штангалардың бұрап шығаруы, элеваторлар, тағы басқа құрал-сайманның айналымдары үшiн механикалық кілттер) арнайы аспаптар болып табылады.
Жөндеу жұмыстары үшiн жылжымалы көтергiш агрегаттар және көтергiш жабдықтың биiк өткiзгiштiктiң ауыр автомашиналары және тракторларында жиналмалы белгiмен құрастырылған кешендерiн кең қолданады. Кәсiпшiлiк тәжiрибеде қосалқы элементтерден, көтергiштен, төл жүйесiнiң жабдығынан тұратын құрылғыны (немесе агрегатпен) көтергiш қондырғымен атауға болады. Бұл жабдықтар күрделi операциялар, цементтiң бұрғылауы және биiк қысыммен тығындар, қарқынды жууды талап етпейтiн жұмыстардың ағымдағы жөндеулерінің орындауы үшiн арналған. Күрделi жұмыстар iстегенде ескертiлген басқа көтергiш агрегаттарынан сорапты қондырғыны қосатын көтергiш жабдықты, роторды, айналмалы ілгіш тағы басқа құрал-сайманды қолданады.
Көпiрлерге құбырларды және штангаларды салуымен бірге түсіру - көтеру операциялар үшін көтергiш құрылымдар ретiнде, Азинмаш- 43А, Бакинец-ЗМ и т.б. агрегаттарды қолданады. Азинмаш - 37А агрегаты КРАЗ-дың автокөлiгiн34 шассиына құрастырған, ол өйткенi 32 т. дейiн биiктiгі 18 м төл жүйесiмен жүк көтередi. Ол құбырлар және штангалардың бұрап шығаруы үшiн АПР-ГП және АШК-Т автоматтарымен жабдықталған. Автокөлiктi тарту қозғаушыдан агрегаттың жабдығының ерiксiз келтiруi. Азинмаш- 43А агрегаты Азинмаш -37А көтергiш тракторлы құрылымының күрделі модификациясы. Сорапты-компрессорлық және бұрғылау құбырлармен игеруде, ұңғымаларының күрделі және ағымдағы жөндеуiнің күрделi жұмыстарының түрлерiн А-50-У агрегаттары, КОРО-80 жабдығы және т.б. арқылы орындайды.
Агрегат А-50-У қасында агрегат ағымдағы күйiнде және ұңғымақтардың iргелi жөндеуi, ұңғымақтардың жууы бар бұрғылама жұмыстарының процессiнде бұрғы және сорап-компрессорлық құбырлармен түсiрiп, көтеретiн операциялары үшiн арналған. Оның КРАЗ-дың автокөлiгiн шассиына жинаған - 257 үрлегiштiң тасталымындағы қысым 50 өйткенi iлмектегi максимальді жүк көтеретiнi ең үлкен - 16 МПа.
Жұмыстардың кейбiр жөндеу түрлерiнiң технологиясын келесідей.
Ұңғымалардың құм тығындарынан тазарту. Мұндай тығындар қабат құмды және нашар цементтелген құмдақтардың өңдеуiнiң түп аймағында пайда болады. Тығындардың биiктiгi жүздеген метрлерге жете алады және ұңғымаларды пайдалануын қиындататын, дебиттi төмендетеді. Тығындардың алып тастаулары үшiн поршень және автоматты желонкалар, ағынды аппараттар және су бұрғыларды қолданады. Қопсыған тығындар түзу немесе сұйықтармен және көбiк желдетiлген мұнайларды ұңғымақтың керi жуулерiмен алып тастайды. Сұйықтық (10.1- сурет) жууға түзілген СКҚ-ға қысыммен толтырады, қоспа оны құммен сақиналық кеңiстiктің бойымен көтерідi. Көтерудi жылдамдық кейде араластырғыш тетіктер қимасымен салыстырғанда сақиналық қиманың ауданының салдарынан түбегейлi асып кетуiн тез құм шығаруы үшiн жеткiлiксiз. Керi шаюлердi осы жағдайда қолданады - сұйықтық сақиналық кеңiстiкке қысып толтырады, құм және сұйықтың көмескi қоспасы оның қозғалысының жылдамдығын едәуiр үлкейтетiн және жууды уақыт төмендететiн Нкт бойынша көтерiледi. Жабдықтың пайдалануында жөндеу аралық кезеңге ықпал ететiн факторлардың саралау әдiстерi. Ұңғымалардың пайдалануында жөндеу аралық кезеңге олардың пайдалануының геолого - физикалық, техникалық және технологиялық шарттарында өте үлкен факторлардың саны ықпал етедi.
10.1-сурет. Ұңғыманы тікелей шаю схемасы:
1 - тік құбыр, 2 - серпімді шланг, 3 - вертлюг; 4 - сақтайтын ысырма 5 - сағалық үштармақ, 6 - шаю құбырлары (СКҚ); 7 - жұмыс сұйықтығының шығатын ағысының жылдамдығын арттырушы сұғындырмасы
Ұңғыма ішінде өнім көтергіш құбырлар тізбегін (СКҚ), штангілерді, терең сораптар мен басқа сораптарды және басқада құралдарды түсіріп-көтеру жұмыстарына байланысты әрекеттерді жер асты жөндеу деп аталады.
Ол өзінің түрі мен күрделілігіне қарай ағымды (күнделікті) және күрделі жөндеу болып бөлінеді.
Ағымды жер асты жөндеу келесі жұмыстарына жататындары:
- терең сорапты ауыстыру;
-көтергіш құбыр мен штангілерді өзгертіп тұру немесе ұстап тұрған алқаның (подвеска) түріне қарап өзгерту;
-ұңғыма түбінде жиналған құм шөғінділерінен тазарту;
-басқада ұңғымаға түскен жеңіл заттарды көтеру (үзілген штангілер және басқа тізбек ішіндегі қалған заттарды ұстау).
Осы жұмыстардың барлығын мұнай және газ басқармаларында құрылған ұңғыманы жер асты жөндеу бригадалар атқарады.
Ұңғыманы жер асты жөндеу бригадалары вахта әдісімен жұмыс істейді. Вахтаның құрамында үш адам: екеуі (оператор, оның көмекшісі) ұңғыманың сағасында жұмыс жасайды, үшіншісі (тракторшы немесе моторшы) - көтеру механизмнің шығырында отырып жұмыс істейді.
Ұңғымада жер асты жөндеу кезіндегі қолданылатын жабдықтар мен құралдар.
Ұңғымада жүргізілетін тәуелді жер асты және күрделі жөндеу жұмыстары кезінде, ұңғыма түбінің төңірегін өңдеу операциялары кезінде, оның ішіндегі құбырларды, штангілер мен басқа құралдарды көтеру және түсіру жұмыстарымен байланысты. Сондықтан ұңғыма сағасына уақытша немесе тұрақты мұнаралар мен мачталарды қондыруды қажет етеді. Оған қоса көтеру механизмдерін (тракторға немесе автокөлікке орналасқан механикаландырылған шығыр) орналастырылады. Мұнай және газ кәсіпшіліктерінде ұңғыманы күделікті жер асты жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін қолданатын мұнара (мачта) мен шығыр трактор немесе автокөлік үстінде орналасқан көтергіш агрегаттар кеңінен таралған.
Құбырларды, штангілер мен басқа құралдарды түсіру-көтеру операцияларын жасау үшін қолданатын мұнаралар мен мачта жабдықтарының үлгісі 10.2-суретте көрсетілген.
Осы сияқты қозғалатын агрегаттардың өзінің үстінде орнатылған мұнарасы мен мачтасы болады.
Мұнара кәдімгі полиспаспен немесе ілмегі бар тәл жүйесімен жабдықталған. Оған арнайы аспап арқылы көтеретін жүк (құбырлар, штангілер) ілінеді. Полиспастың түінге жиналған қозғалмайтын роликтерін кронблок деп атайды. Ол мұнараның ең үстіңгі жағында орналасады.
Кронблоктың әдетте барлық роликтері еркін бір білікке орнатылып, массивті рамаға бекітілген. Тәл жүйесінің көтеретін жүк салмағына байланысты корнблокта 3-тен 5-ке дейін роликтер болуы мүмкін.
Тәл жүйесінің қозғалмалы роликтері де сол сияқты тәл блогы деп аталатын бір торапқа жиналған. Бұл жерде де барлық роликтер бір-біріне еркін орнатылған.
Тәл блогы болат арқаға (канатқа) ілініп тұрады Ол кронблок пен тәл блок арқылы және дәл сол тәртіпте кейін қарай тәуелді өткізіледі.
Арқаның қозғалмайтын ұшы (соңы) мұнараның негізіне бекітілген, ал қозғалатын ұшы шығырдың (лебедка) барабанына бекітілген.
Құбыр тізбегін түсіру-көтеру кезінде мұнараның құлауынан сақтандыру үшін арқанның қозғалмалы ұшы оның шығыр (лебедка) барабанына бекітілуінің алдында, көпшілік жағдайларда 10.2- суретте көрсетілгендей, мұнараның немесе мачтаның негізіне бекітілген тарту үшін арналған (оттяжной) ролик арқылы өткізіледі.
Сонымен тәл блогы мен ілмекке оларға ілінген құбырлар арқанның бірнеше шектеріне асылып көтеріліп тұрады. Олардың саны 2-ден 8-ге дейін болады. Шектер неғұрлым көп болса соғұрлым ілмекке, қанат бекіткен жері мен шығырға түсетін жүктің салмағын 2-8 есе азайтады. Сөйтіп олардың жұмысын жеңілдетеді.
Шығыр барабаны айналған кезде арқан (канат) барабанға оралып, құбырларды көтере бастайды. Төмен түсу құбырлар тізбегінің өз салмақтарымен болады.
Жеңіл құралдармен жұмыс жасаған кезде, (құм тығындарын желонка мен қысқартылған штангілер тізбегін мен, сорапты штангілер тізбегі мен тазарту кезде, және т.б. жағдайларда) қанатты шығыр барабанынан кронблоктың бір ролигінен өткізіп жіберіп, құралға немесе ілмекке жалғастырып жұмыс жасай береді. Бұл кезде тәл блогын қолданбайды. Құбырлар тізбегін айналдыруға байланысты жұмыстарды (мысалы, цементті қазғылағанда) ұңғыманың сағасына бұрғылаған кезіндегідей ротор орналастырады.
Тұрақты мұнаралар мен мачталар тек қана жұмыс жасап тұрған кезде қолданылады да қалған кезде бос тұрады. Пайдалану ұңғымаларының жалпы жұмыс жасау уақытының, 2-3%-ін ғана, жер асты жөндеу жұмыстары алады екен, яғни мұнаралар мен мачталар жылына 6-10 күн ғана қолданылады деуге болады.
10.2- сурет. Жер асты жөндеуі үшін қолданатын ұңғыма сағасының жабдықтары. 1-тракторлы көтергіш; 2-болат арқан; 3-тартуға арналған ролик;4-сорапты компрессорлы құбырлар; 5-элеватор; 6-сырға; 7-ілмек; 8 -тәл блогы; 9-мұнара; 10-кронблок;11-көпіршелер; 12-трактор үшін тіреуіш.
Сондықтан да, көтеру-түсіру механизмдерін тиімді пайдалану үшін қозғалмалы мачталар немесе оларды үстіне салып алып жүретін көтергіштер керек. Пайдалану мұнараларының әдетте биіктігі 24-28 метрлік, жүк көтергіштігі 50-75 тонналық пайдаланудан өткен бұрғылау және сорапты компрессорлы құбырлардан жасайды. Астыңғы алаңы 8х8 м, жоғарғы алаңшасы – 2х2м болады.
Мачталар ұзындығы 15 және 22 м болады, оған сәйкес жүк көтергіштігі 15-20 тонна болады. Мачта ұңғыма сағасында кішкене көлбеу бұрышпен орнатылады да тартқышпен бекітіледі.
Жылжымалы мачталар арнайы арбаларға қондырылып, ұңғымалар арасында трактормен тасылып жеткізіледі. Олар шеген құбырлардан, екі аяқты, шана сиякты жасалады. Өзінің мачтасын алып жүретін көтергіштер ретінде тракторлар мен автокөліктер колданылады. Олардың жүк көтергіштігі 16-дан 80т-ға дейін болады.
Құбырлар мен штангілерді ұңғымаға түсіріп, көтеру үшін кешенді құралдар қолданады. Олар: құбырлар және штангілі элеваторлар мен кілттер ден және жеделдетіп, қауіпсіздікті сақтайтын әр түрлі құрылғылардан тұрады.
Құбырлар элеваторы құбырларды муфта арқылы ұстап тұруға олардың тізбегін түсіру-көтеру жұмыстары кезінде ұстап тұруға арналған. Құбыр элеваторы ортасында құбыр өткізетін тесігі бар екі жағында сырға (штроп) кигізетін құлағы бар, тұтас құйылған немесе қақталған темірден жасалған қамыт сияқты құрылғы. Элеватордың ішіндегі тесіктің диаметрі - жіберетін құбырдың сыртқы диаметрі мен сәйкес келеді. Элеватордың бір жақ бөлігі құбыр қиғізу үшін ашық болады. Құбыр элеватордың ішіне кіргесін, оның қабырғасы рычаг арқылы жабылады.
Құбырды көтерген кезде оның муфтасы элеватордың кесілген жеріне келіп тіреледі. Элеватордың екі жағындағы құлағына ілмекке жалғауына болат сырға (штроп) кигізіп, солар арқылы құбырларды көтереміз.
Сорап штангілерін түсіріп-көтеру үшін оған жеңіл болат қамыт қолданылады. Оны штангі элеваторы дейді.
Құбырларды бұрау және бұрап айыру үшін шарнирлі және шынжырлы кілттер қолданылады. Штангілер мен сондай әрекеттер істеу үшін штангі кілттері қолданылады.
Ұңғыма ішінде жүргізілетін қандайда болса жөндеу жұмыстары, құбыр мен штангі түсіріп-көтеруге әкеліп соғады. Оны түсіріп-көтеру әрекеті деп атайды. Жер асты жөндеудің ретіне қарай түсіру-көтеру әрекеттері, оның барлық жөндеуге кеткен уақытының 40-тан 80% құрайды. Яғни, жер асты жөндеудің ол жалпы уақытын анықтайды.
Құбырларды, сағадағы фонтанды қондырғыны алғаннан кейін, барып ұңғымадан көтереді. Ал терең сорапты пайдалану ұңғымаларын жөндегенде әуелі ең жоғарғы штангіні (жалтыратқан шток) тербелмелі станоктан айырып, балансирдің басын бір жаққа бұрып қояды. Ұңғыманы штангілі терең сорап қондырғылары мен пайдалану кезінде жөндегенде сорапты-компрессорлы құбырларды түсіріп-көтергенде онымен қатар штангілерді бірге көтеріп түсіреді. Ол жұмыстар құбырды түсіріп-көтергенмен бірдей болады. Бірақ, онда штангі элеваторы мен штангі кілттері қолданылады. Түсіріп-көтеру жұмыстарында көп кол жұмысын қажет ететін әреккеттерде (элеваторды көпіршеден сағаға тасу, құбыр мен штангіні қолмен бұрап шығару) жеңілдету үшін Молчанов автоматы АПР (ойлап шығарған автордың фамилиясымен) қолданылады. АПР (автомат подземного ремонта) автоматты, қолданатын арнайы комплексі құралдар мен бірге келесі жұмыстарды атқарады:
1) арнайы ұстауыш сына мен спайдер арқылы құбырлар тізбегін автоматты тұрде ұстап алып, көтеріп тұру; жеңілдетілген элеватор мен жұмыс жасаған кезде спайдер ілмекте ілулі тұрады;
2) құбырларды механикалық бұрап жалғап және бұрап айыру;
3) бұралғанда түсетін салмақты (күшті) автоматты шектеу;
4) ұңғымадағы құбыр тізбегін автоматты тұрде ортаға келтіру.
АПР-дің кешенді механизмдері мынандай бөлшектер мен тораптан тұрады: cпайдермен, біртұтас жалғанған құбырларды бұрап жалғап және бұрап айыру автоматы; жеңілдетілген бір сақиналы элеватор; құбыр кілті; бекіткіш кілт; астына төсейтін шанышқы; құбырдың өсінің ұңғыма өсімен бірдей болуға қолданатын ортаға дәл келтіргіш (центратор). АПР автоматы (10.3-сурет) құбыр кілтін айналдыратын 3 айналдырғышқа орнатылған 4 жүргізушіден тұрады. Ол құбырлар тізбегін салбыратып ұстап тұратын бұрап ашатын және бұрап қосатын құбырға бекітілген, және 9 спайдер. Cпайдердің плашкасы автоматтандырылған. Олар құбырлардың төмен-жоғары қозғалуын реттеп отырады.
10.3-сурет. АПР автоматы:
а - ортандыратын автомат б - автоматтың кесінді көрінісі.
Құбыр жоғары қарай жылжығанда плашкаларды өзімен бірге кішкене көтереді, ал жүктің салмағы мен алқа плашка мен бірге көтеріліп жұмыс істемейтін күйге келеді. Құбыр төмен түскенде, элеватор алқаға отырып, плашкамен бірге түседі.
Плашка құбырды жанағанда оны іліп алып сына сияқты болып бекітіледі. Элеватордың төменгі жазықтығы мен алқаның жоғарғы жазықтығының арасында саңылау пайда болады. Ол құбырлардан элеваторды еркін шығаруына мүмкіндік береді.
7 жүргізушіні 2 электроқозғалтқыштық, 6 тістері жалғанған қосақтар арқылы айналдырады. Автоматтың 1 корпусының 5 қабының ішінде орналасқан 2 тісті дөңгелек еркін айнала алады. Автомат пен электрқозғалтқыш арасында орналасқан 8 муфта арқылы момент айналуын, құбырдың бұрау күшін реттеп отырады.
Автомат массивті тіреуішке орнатылған, маймен толтырылған үш полюсты реверсивты жібергішпен басқарылады. Жібергіш кәсіпшіліктегі күш электр тобынан келетін тоққа жалғанған электрқозғалтқышпен кабель арқылы байланысады. Сорап штангілерін бұрау мен бұрап ашу үрдісін механикаландыру үшін АШК және МШК атты штангі кілттерін қолданады. Олардың жұмыс жасау принципі АПР мен сәйкес.
Ұңғымаларда жер асты жөндеу жеке әрекеттерді жүргізгенде, жұмысшылардың еңбегін жеңілдету үшін, әртүрлі кіші механизация аспаптарын қолданады: құбыр мен штангіні бағыттауыш құрылғы (воронка), көпіршеге құбырды жеткізетін салазка мен тартпа, құбырды сүйреп жүретін шанышқы, қол құралдарын тасып жүретін құрылғылар және т.с.с.
Ұңғымаларды күрделі жөндеу
Ұңғыманы күрделі жөндеуге көбінесе, арнайы жабдықтарды қажет ететін жерасты жөндеудің ең қиын жұмыстары жатады: бұрғылау станоктарын, турбабұрғы, бұрғылау құбырларын цементтейтін агрегаттар және т.с.с. Біршама қиынырақ жұмыстар күрделі жөндеу жұмыстарына жатады:
-жерасты қондырғысымен болған апатты қалпына келтіру (үзілген құбырларды ұстап алу және шығару);
-бүлінген пайдалану тізбегін түзету;
-қабат суларын айыру;
-басқа пайдалану объектісіне көшу;
-ұңғымаларды жою.
Бұндай жұмыстарды күрделі жөндеу бойынша арнайы бригадалар атқарады. Бұл бригадалар түп аймағын өңдеу операцияларының барлық жұмыстарын жасайды (қабатты гидрожару, гидроқұмарынды ағу арқылы тесу, қышқылмен өңдеу, виброөңдеу және т.б.). Күрделі жөндеу жұмыстарына жер асты жөндеу жұмыстарының едәуір күрделі түрлері кіреді және олар мынадай арнайы қондырғыларды қажет етеді: бұрғылау станоктары, турбобұрғы, бұрғылау құбырлары, цементтеу агрегаттары және т.б.
Күрделі жөндеу кезінде аса қиын жұмыстарға: жөндеу–оқшаулаландыру, жөндеу-түзету, ұстап алып шығару жұмыстары жатады.
Жөндеу-оқшаулауландыру жұмыстары ұңғымаға бөтен сулардың (пайдаланылып жатқан мұнайлы горизонтпен немесе қабатшалармен салыстырғанда жоғары немесе төмен орналасқан) еніп кетуін болдырмауды қарастырады. Бөтен судың ұңғымаға еніп кетуін әдетте ұңғыма оқпанындағы белгілі интервалда цементтеу жолымен тоқтатады.
Жоғарғы су енген жағдайда құбыр аралық кеңістікті қысыммен цементтейді.
Ұңғымаға табан сулары еніп кеткенде әр түрлі айыру әдістерін қолданады:
- ұңғыманың төменін фильтрлік зонаны жоғары қалыптасқан қабатқа көтеріп цементтеу;
- цементті ерітіндіні қабатқа сығу;
- қабат суымен әрекеттесу кезінде су өткізбейтін зона қалыптастыратын реагенті қабатқа айдау, гидрожару жасау және т.б.
Барлық цементтеу жұмыстарына бұрғылау цементінің сапасына сәйкес тампонажды цементті қолданады.
Жөндеу-түзету жұмыстары: майысқан жерлерді, тізбектегі сынықтар мен жарықшақтарды түзету және тізбектің бүлінген бөлігін ауыстыру.
Пайдалану тізбегінің бүлінуінің себептері әр түрлі болады. Тізбектің белгілі бір аралықта қабырға қалыңдығының жұқаруы әсерінен немесе бұрандалы біріккен жеріндегі ақаудың әсерінен бүлінуі мүмкін. Бұл жерде міндетті түрде су арынының бұзып жаруы немесе жыныстардың қысуы болады. Ұңғымадағы сұйықтық деңгейінің күрт төмендеуі тізбекте сыртқы қысымның мөлшері шекті қысым мөлшерінен асып кетуіне әкеледі де, ол да тізбектің бүлінуіне әкеп соғуы мүмкін. Ұңғыманың түп аймағының пайдалану кезінде көп мөлшерде құм алынса дренаждау қабатынан жоғары орналасқан жыныстардың құлауы мүмкін. Бұл да тізбектің сынуы мен майысуына әкеп соғуы мүмкін. Тізбектің майысқан бөліктерін түзету қашауларын немесе арнайы түзеткіштерді ұңғымаға бұрғылау құбырларымен түсіру арқылы түзетеді.
Егер тізбектегі ақауды қашаумен түзетуге келмесе, майысқан бөлікті жалпақ немесе конусты фрезермен фрезерлеп өңдейді. Түзелген бөлікті цементті сақинамен нығайтады, ол үшін ұңғымаға цементті ерітіндіні қысыммен айдайды.
Ұстап - шығару жұмыстары үзілген құбырлар мен құлап кеткен аспаптарды шығаруымен күрделі жөндеу жұмыстарында ерекше орын алады. Әсіресе құбырларды ұстап алу мен шығару қиынырақ, себебі сорапты компрессорлы құбырлар тізбегі ұңғымаға құлағанда түбіне үлкен күшпен соғылады да ұзына бойына майысады, сосын пайдалану тізбегінде тұтынып қалады. Кей кезде құбырлар түпке соғылған кезде әр жерінен сынады да ұңғымада қатарласып орналасады. Егер ұңғымада тығындар болса, құбырлар оған да соғылуы мүмкін. Құлаған құбырдарды ұстап алу мен шығаруға арналған көптеген әр түрлі құрал-жабдықтар бар (ілмектер, өрмекшілер, қоңыраулар, құбыр ұстағыштар, овершоттар, таңбалауыштар және т.б.)
Ұңғыманы пайдалану аяқталған соң оны жою жұмысы да күрделі жер асты жұмысында жатады. Бұндай ұңғымаларда оған түсірілген шегендеу құбырларын кеседі және шығарып алады. Ал оқпанын цементтейді, сазды ерітінді құяды немесе сазбен көмкереді (ұңғыманың геологиялық ерекшеліктеріне байланысты).
Бақылау сұрақтары:
1. Мұнайбергіштікті арттырудың қаңдай әдістері бар?
2. Агенттерді қолдану шарттары қандай?
3. ББЗ пайдаланудың мәнін түсіндіріңіз?
4. Жылулық әдістерін не үшін қолданады?
5. Қандай кен орындарда бу айдау оңтайлы?
6. Полимерлерді не үшін суға қосады?
7. Имплозия әдісінің мәні неде?
8. Циклді бу айдау әдісінің мәні неде?
9. Жөндеуаралық мерзімі қалай анықталады?
10. Ұнғыманың жер асты жабдықтарына нелер жатады?
11. Жөндеудің түрлерін атаңыз.
12. Жұмыстардың ағымды түрлерін атаңыз
13. Жұмыстың қандай түрлері ұңғымаларды қүрделі жөндеуге жатады ?
14. Ұңғымаларды қалай жояды?