4 9.8 Сурет. Сотандарды тезауысымды бекіту. А - Морзе конусында;б - шарик және бұрама арқылы;в - шарик және серіппе

арқылы;

2.2¥Яқалыптың жұмыс бөліктерінің құрылымы.

Цилиндрлі белдеушелі ұяқалыптар кең таралған,сурет 9.9,а.Олар бөлгіш операциялар кезінде кесінді бетінің қажетті дэлдігін жэне сапасын қамтамасыз етеді.Бірақта ұяқалыпты қайта құруда ажарлау кезінде материалдың жеткілікті ұлкен қабаты ажыратылып алынады.

Ажарлаудагы әдіпті азайту ұшін бір немесе екі конусты ұяқалыпты қолдануға болады,сурет 9.9,6 жэне сурет 9.9,в.Бұл жағдайда ұяқалыпты қайтақұруда қалыңдығы бойынша салыстырмалы ұлкен емес металл қабаты алынады. *

Цилиндрлі тесікті ұяқалып,сурет 9.9,г,ұйлесімді эрекетті қалыптарда кері итерумен тетіктерді шағу кезінде және ірі тетіктерді шағу жағдайында қолданады.Ұйлесімді эрекетті

қалыптар ұшін цилиндрлі белдеушелі жэне цилиндрлі кеңейтетін ұяқалыптарды қолданады,сурет 9.9,д.Шағу кезінде деформация кұшін төмендету ұшін кесу жұздері қиякесікті болатын ұяқалыптарды қолданады,сурет 9.9,е.

9.9 Сұрет. Ұяқалыптың жұмыс бөліктерінің құрылымы.

Құрамды ұяқалыптарды тұтас ұяқалып дайындауда технологиялылық емес кезде мақсатқа сәйкес қолданады.

Ірігабаритті тетіктерді шағу кезінде секциялы ұяқалыптарды қолданады,сурет 9.6.

Ұяцалыптарды бекіту.

¥яқалыптарды бекіту кезінде екі нұсқалы бекіту мұмкіндігі қолданылады. 1 нұсқа бойынша сурет 9.10,а,ұяқалыпты ұяқалыпұстатқыштың ұясындағы қондырмада орнатады,оларды қалыптың төменгі тақтасына бұрамалармен бекітеді жэне сұққыштармен орнықтырады.2 нұсқа бойынша ,сурет 9.10,б,қалыптың томенгі тақтасында тесікті қашап кеңітеді,оның ішіне қондырмаға белдемелі ұяқалыпты орнатады.Ұяқалыпты бекіту ұяқалыпұстатқыш арқылы жұзеге асады.Ұяқалыпты бекітудің 1 нұсқасы тәуірлеу,себебі қалыптың төменгі тақтасында тесікті қашап кеңейту әрекеті алып тасталынады,қалыпты баптау және сотан мен ұяқалып арасына технологиялық саңылау орнату қолайырақ.

Ұяқалыпты бұрамамен бекіту кезінде,сурет 9.10,в қалыптың төменгі тақтасында бұранда дайындайды жэне ұяқалыпты сұққыштармен орнықтырады.

Ұяқалыптың өзінде бұрама астында бұранда дайындау мұмкіндігі бар,сурет 9.10,г.

а - белдеме және ұяқалып ұстатқыш арқылы; б - қондырмадағы белдеме

арқылы; в,г - бұрамалармен.

9.10 Сурет. Ұяқалыптарды бекіту.

Шарик пен бұрама және шарик пен серіппе арқылы тезауысымды бекіту мұмкіндігі бар,сотанды тезауысымды бекітуге ұқсас.

Сотан эюәыө ұяцалыптардың орындаушы өлшемдері.

Шағумен алынатын бұйым өлшемдері ұяқалыптың жұмыс тесігінің олшемдеріне сәйкес ұяқалыптың тозуы оның жұмыс тесігінің ұлкейюіне алып келеді.Сондықтан шағу ұшін ұяқалыптың жұмыс тесігінің орындаушы олшемдері кіші шекті болуы керек.

Егер қалыпталатын бұйым дөңгелек пішінге ие болса жэне оның диаметріне шақтамалар тесіктер жұйесінде берілген болса,онда қалыптың жұмыс тесігінің орындаушы диаметрі бұйымның номиналды диаметр арасындағы айырымы ретінде жэне осы диаметрге шақтама ретінде анықталады:

₍₉₁₎

мұнда Д,— қалыптанатын бұйымның номиналды диаметрі;

А - бұйымның диаметріне шақтама;

5м - ұяқалып өлшеміне шақтама;

Шағу ұшін сотанның жұмыс (орындаушы) диаметрі бұл жағдайда ұяқалыптың диаметрінен олардың арасындағы саңылаудың мэніне кіші боладькБн^Вм-г^немесе (9.1) формуланы ескере отырып:

А =(А, - Д-г) _§ (9.2)

п

16

мұнда 8_п — сотанның өлшеміне шақтама.

Тесумен алынатын тесік диаметрі сотанның диаметріне сэйкес келеді.Сотанның тозуы оның диаметрінің кішіреюіне алып келеді.Сотдықтан сотанның орындаушы диаметрі ең жоғары шекте болуы керек.

Егер қалыпталатын бұйымның шақтамалары тесіктер жұйесінде белгіленген болса,онда сотан диаметрі тесіктің номиналды диаметрінің қосындысы ретінде және осы диаметрге шақтама ретінде анықталады:

£>„ =(£>„ + Д) о

(9.3)

Тесу ұшін ұяқалыптың жұмысшы (орындаушы)диаметрі сотанның диаметрінен олардың арасындағы саңылау мәніне жоғары болады: Бм= Бп+2, немесе (9.3) формуласын ескере отырып

Жоғарда келтірілген (9.1)...(9.4) формулалары сотан жэне ұяқалыптардың орындаушы өлшемдерін анықтау ұшін тек қалыптанатын металдың қалыңдығы салыстырмалы жоғары емес болғанда (1...2 мм дейін) қолданылады,себебі бұл кезде металдың жекеленген бөлігінің бұйір беті қаңылтыр бетіне жуықты перпендикуляр деп есептеледі.

Қалыңдау металды қалыптау кезінде (2 мм жоғары) металдың жекелеген болігінің бұйір бетінің конустылығын ескеру қажет,ол опыратын сызаттардың анықталған бұрышпен жасаушыға бағытталғаннан кейін құрылады.

Сондықтан қалыптанатын тетік өлшемдерінің шақтама өрісінің шектерінен шығу мұмкіндігін томендету ұшін тетіктің диаметріне жасанды кішірейеді.Кішірейтілген шақтама А' номиналды шақтаманың А 0.6...0.8-не тең етіп қабылданады.Бұл жағдай сотан және ұяқалыптың орындаушы өлшемдерін анықтайтын формулалар келесі тұрге ие болады:

шағу ұшін

Аи ⁼ \Рн -(0.6...0.8)-д]^+5л/. _(9>5)

Д_я=[£>_я-(0.6...0.8).Д-гЦ. ₍₉₆₎

тесу ұшін

£_я=[£_я+(0.6...0.8)-Д-гЦ_{7 (9у)} 17