Дәрістер

№

р/с

Тақырыптың атауы

Сабақ жоспары, негізгі дидактикалық бірліктер

Ағымдық бақылау формалары

Модуль 1

1

Кіріспе. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің мақсаты, міндеттері, негізгі тараулары. Cөзжасам – тіл білімінің жеке саласы.

Кіріспе. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің мақсаты, міндеттері, негізгі тараулары

Жоспар

1. Кіріспе.

2. «Қазіргі қазақ тілі сөзжасамы» пәнінің мақсаты, міндеттері

3. Сөзжасамның ұғымдары

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» - қазақ тіліндегі сөзжасамдық процестерді, сөзжасамның негізгі ұғымдары мен теориясын, сөзжасамдық тәсілдерді, сөзжасам нәтижесінде жасалатын туынды сөздің мағынасын зерттейтін негізгі іргелі пән.

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің негізгі мақсаты: Қазақ тілі сөзжасам жүйесінің негізгі заңдылықтары мен тәсілдерін, теориялық түсінігі мен ішкі семантикалық құрылымына талдау жасай отырып кешенді түрде оқыту

« Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі» пәнінің міндеті: Қазақ тілінің сөзжасам жүйесінің негізгі ұғымдарын айқындау; сөзжасам теориясы мен атау теориясының байланысын саралау; сөзжасам жүйесі мен уәждеме; сөзжасам жүйесінің негізгі тәсілдерін саралау; туынды сөз табиғатын талдау; сөз таптарының сөзжасамын айқындау.

Сөзжасам – жаңа мағыналы туынды сөздердің қалыптасуы мен мағыналық дамуын, жасалу тәсілдерін зерттейтін тіл білімінің жеке саласы Бұл саланың нысанына сөз жасаушы тілдік нұсқалар, сөзжасамдық типтер мен тізбектер, сөздің жасалу үлгілері, туынды сөздер, олардың түрлері, сөзжасамдық заңдылықтар мен мағына, сөзжасамның сөз таптарына қатысы сияқты күрделі мәселелер жатады. Басқаша айтқанда, сөзжасам тілдегі сөз жасау процесімен байланысты барлық құбылыстар мен заңдылықтарды зерттейді.

Сұрақ -жауап

2

Сөзжасамның тілдің басқа салаларымен байланысы

Cөзжасам – тіл білімінің жеке саласы. Сөзжасамның тілдің басқа салаларымен байланысы сөздердің

Жоспар

1. Cөзжасам – тіл білімінің жеке саласы

2.Сөзжасамның тілдің басқа салаларымен байланысы

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі тіл білімінің барлық салаларымен де тығыз байланысты. Оның мәнісі сөзжасамның негізгі нысанасының сөз, лексикалық бірлік туғызу процесі болуымен түсіндіріледі.

Фонетикамен байланыс – дыбыстардың сәйкестігі тіл дамуы барысында жаңа сөз жасауға алып келетін–ді. Сондықтан сөзжасам мен фонетика тығыз байланыста зерттеледі.

Лексикамен байланысы – сөзжасам процесі арқылы барлық жаңа туынды сөздер жасалып, лексикалық бірлік ретінде танылады. Сөздің мағыналық дамуы арқылы да жаңа сөздер жасалады. Бұл семантикалық тәсіл ретінде анықталады.

Морфологиялық байланысы – туынды сөздің жасалуының бір тәсілі ретінде жұрнақтардың жалғануы саналады, қазіргі таңда бұл ең негізгі тәсілдердің бірі. Сондықтан бұл екі сала бір – бірімен тығыз байланыста зерделенеді.

Синтаксиспен байланысы – туынды сөздің жасалу көзінің бірі сөздердің бірігуі, тіркесуі, қосарлануы. Сондықтан сөзжасам синтаксиспен тығыз байланысты болады.

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі сондай–ақ, семантика, ономасиология, номинация, уәждемемен тығыз бірлікте қарастырылады.

3

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі.Сөзжасамдық тәсілдер

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі.Сөзжасамдық тәсілдер

Жоспар

Сөзжасам жүйесі.

Сөзжасамдық тәсілдердің бөлінісі, түрлері

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі – іргелі теориялық курс болғандықтан, студенттердің теориялық білігі мен білімін, тарихи танымын жетілдіріп қана қоймай, практикалық дағды сіңіруді де мақсат етіп қояды. Мектеп грамматикаларында сөзжасам жеке сала ретінде оқытылатындықтан, оның негізгі теориялық ұғымдарын тереңдете оқытудың болашақ мұғалімдер үшін маңызы ерекше. Әсіресе, туынды сөздің мағыналық құрылымын семантикалық аспектіде зерделеудің мәні зор.

Сөз байлығының толығу арнасы – тілдің сөзжасам жүйесі, оның ішінде сөзжасам тәсілдерімен тікелей байланысты.

Профессор Нұржамал Оралбай сөзжасам тәсілдері туралы былайша түйін жасайды: « Тілде жаңа сөздердің жасалу жолы, тәсілдері аз емес. Бірақ олардың жалпылық жақтарын ескеріп, жинақтап үш түрлі тәсілді көрсету қазақ тіл білімінде дәстүрге айналып қалды. Олар : 1) синтетикалық ( морфологиялық ) , 2) аналитикалық ( синтаксистік), 3) лексика – семантикалық тәсілдер. »

А. Салқынбай фонетика – семантикалық, синтетика – семантикалық, аналитика – семантикалық деп бөледі Бұлай атаудың өзіндік мәні бар дейді. Ерекше мағыналы атау жасалғанда тұлғаның сыртқы түлғасы да, ішкі мағынасы да өзгереді дей келе былайша дәлелдейді: « Синтетикалық , фонетикалық және аналитикалық терминдері арқылы оның сыртқы дыбыстық жамылғышының өзгеру сипаты анықталса, семантикалық термині негізінде туынды сөздің мағыналық құрылымы өзгергені байқалады. Яғни сөзжасамдық тәсілдер атаудың сыртқы жамылғышын да, ішкі мағынасын да өзгертіп, екіншілік мағынадағы туынды сөздерді тудырады. ».

4

Сөзжасамдық мағына. Туынды сөздер.

Сөзжасамдық мағына – сөзжасам процесінде пайда болатын туынды мағына. Сөзжасамдық мағына сөзжасамдық тұлғалардың семасы арқылы уәжделе келіп, өзіндік ерекше семаға ие болатын екіншілік жаңа мағына. Сөзжасамдық мағыналы туынды сөз сөйлемде, мәтінде әртүрлі грамматикалық қолданысқа түсіп, грамматикалық категориялық мәнге ие бола алады. Сөзжасамдық мағыналардың бұлайша бір – бірімен ұштасуы, сабақтасуы тілдің жүйелі құрылым болуымен байланысты.

Туынды сөз – сөзжасам саласының ең негізгі ұғымы.Туынды сөздер - өмірде пайда болған жаңа ұғымдарды атау қажетін өтеу үшін, тіліміздің сөзжасам заңдылықтары арқылы жасалған сөздер. Туынды сөз деген термин кездесіп жүргенмен, кейде туынды түбір деп те қолданылады. Туынды түбірге тек жұрнақ арқылы, синтетикалық тәсіл арқылы жасалған сөздер жатады.

Туынды түбір құрамы жағынан алғанда екі морфемадан тұрады. Олар негіз сөз бен сөзжасамдық жұрнақ Бұл екі морфема туынды сөз үшін міндетті шарт. Негіз сөзден туынды түбірдің құрамы қашанда күрделі болады.

5

Сөзжасамдық талдау.

Cөзжасамдық талдау

Жоспар

1.Талдау туралы

2.Сөзжасамдық талдау

Сөзжасамдық талдауда туынды сөздің қандай үлгі (модель) бойынша жасалғаны, оның сөзжасамдық қандай типке жататынына да ерекше көңіл бөлінуі керек. Тілде қандай туынды сөз болса да, тілдегі сөзжасамдық үлгілердің бірі арқылы жасалады.Мысалы, егін, жиын, түйін, қолда, емде, жақта деген туынды түбірлерді талдауда олардың тілде бар екі түрлі үлгі арқылы жасалғаны да ескеріледі. Олардың алғашқы: үшеуі зат есімнің түбір етістік + ын ( - ін) түріндегі сөзжасамдық үлгісі арқылы жасалғанын, соңғы үшеуі етістіктің есім сөз + - да ( - де) түріндегі сөзжасамдық үлгісі арқылы жасалғанын есепке алу қажет. Сонда бұл туынды түбірлердің зат есімнің, етістіктің өнімді үлгілерінің бірі арқылы жасалғаны сөзжасамдық талдаудың объектісінің біріне жатады.

Қорыта келгенде, туынды сөз жан – жақты талдаудан өтуі керек. Сөзжасамдық талдауда туынды сөздің жасалу жолынан бастап, құрамы, мағынасы, жасалу типтері мен үлгілері, сөйлемдегі қызметіне дейін барлық ерекшеліктері қамтылуы керек.

Модуль 2

Сөзжасам негізділігі

Сөзжасам негізділігі

Жоспар

1.Cөзжасам өз алдына жеке сала

2. Сөзжасам негізділігі

Ал туынды сөздер олай емес, олардың неге сондай мағыналарды беріп тұрғанын түсіндіруге, дәлелдеуге болады. Өйткені туындылардың мағыналарының негізі бар.Т уынды сөздердің мағыналары негіз сөздің мағынасының негізінде туындайды.Мысалы: жасар, көгер, бөлме, әсерлі сияқты туынды түбірлердің мағынасы жас, көк, бөл, әсер деген негіз сөздердің мағынасының негізінде туған. Сондықтан негіз сөздер мен олардан жасалған туынды түбірлердің мағынасы байланысты болады.Туынды сөздердің мағынасы негіз сөздің мағынасына негізделе жасалатындықтан, туынды сөздер негізді сөздер деп аталады. Негізді сөздердің мағынасын негіз сөздердің мағынасы арқылы түсіндіруге болады.Мысалы: түйін, кеспе, өнім сияқты туынды түбірлердің мағынасын оларға негіз болған түй, кес, өн етістіктері арқылы түсіндіріп, түю, кесу, өну қимылы арқылы жасалған заттардың аты деуге болады. Сонда негіз сөз бен онан жасалған туынды түбірдің мағына байланыстылығы анық байқалады.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Сөзжасамдық ұя, сөзжасамдық тізбек

Сөзжасамдық ұя, сөзжасамдық тізбек

Жоспар

1.Сөзжасамдық ұя туралы түсінік

2.Сөзжасамдық тізбек туралы түсінік

1.Сөзжасамдық ұя – сөзжасам процесіндегі ғылыми – теориялық ұғымдардың бірі.

Сөзжасамдық ұя мәселесіне байланысты бірсыпыра зерттеулер жасалып, олар жарық көрді. Бұлар жаңа бағыттағы еңбектер, олар сөзжасам теориясын жаңа ғылыми идеялармен байытқан, сөзжасам мәселесін жаңа қырынан көрсеткен еңбектер саналады.

Бұл мәселедегі алғашқы еңбек – О.Тоққожаеваның 1996 жылы шығарған «Қазақ тіліндегі сөзжасамдық ұялар сөздігі». Бұл – қазақ тіл біліміндегі сөзжасамдық ұялар бойынша жасалған тұңғыш сөздік. Рас, көлемі шағын, кішкене екі кітапшадан тұратын бұл сөздікке бір буынды есім сөздерден жасалған ұялардың туынды сөздері ғана кірген. Сөздік осы мәселенің алғашқы бастамасы болуымен құнды.

Қазақ тіл білімінде тізбекке алғашқы берілген анықтама мынадай: «...бір түбірден тараған бірінен-бірі тікелей туындайтын, біріне-бірі негіз болатын негізгі сөздердің тобы сөзжасамдық тізбек болады ».[33;51]

Қазақ тіл білімінде тізбек мәселесін арнайы зерттеген бір ғана ғалымды атай аламыз, ол- Б.Р.Есімсейтов, 2002 жылы «Қазіргі қазақ тіліндегі сөзжасамдық тізбек » деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады.Осы мәселеде Б.Есімсейтов 2003 жылы «Қазақ тіліндегі сөзжасамдық тізбектерді синхронды тұрғыдан сипаттау » деген кітап шығарды.Онда сөзжасамдық тізбекке мынадай анықтама берген: «....бір негізгі түбірден тараған ,бірінен-бірі тікелей туындайтын, біріне-бірі негіз болатын туынды сөздердің тобы сөзжасамдық тізбек болады.»

Сөзжасамдық ұя мүшелерінің негізгілерінің бірі – сөзжасамдық тізбек. Сөзжасамдық ұя орыс тіл білімінде зерттеле бастағаннан бері оның құрамында сөзжасамдық тізбек те зерттеле, таныла бастады.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Сөзжасамдық тип, сөзжасамдық үлгі

Сөзжасамдық тип, сөзжасамдық үлгі

Жоспар

1. Сөзжасамдық тип

2. Cөзжасамдық үлгі

Cөзжасамдағы ең негізгі ұғымның бірі — сөзжасамдық тип. Сөзжасамдық тип тілде жаңа сөз қалай жасалатынын конкретті түрде көрсетеді, өйткені ол — әр сөз табының туынды сөздерінің жасалу үлгісі.Сондықтан сөзжасамдық тип — тілдің сөзжасам жүйесінің негізгі элементіне жатады. Тілдегі туынды сөз атаулы сөзжасамдық тип арқылы жүзеге асады, одан тыс жасалған сөздер өте аз. Олай болса, сөзжасамдық типті анықтау сөзжасам ілімі үшін өте маңызды мәселе. Оның ерекшеліктерін белгілеу, өзіндік белгісін көрсету керек.

Сөзжасамдық типті белгілеу, анықтауда оның төмендегі үш белгісіне сүйенген жөн:

1.негіз сөздің қай сөз табына жататыны;

2.негіз сөз бен туындының мағыналық қатысы;

3.сөзжасам тәсілінің бірлігі, синтетикалық тәсілде бір аффикс арқылы жасалуы. Мысалы: айтыс, соғыс, керіс, желіс, тігіс, іркіс, кеміс, кеңіс.

Сөзжасамдық үлгі - жалпы тіл білімінде де сөзжасамдық тип пен үлгі (модель) деген терминдердің жігі анықталмай отыр.Бұлар синонимдер ретінде бірінің орнына бірі қолданыла береді.

Сөзжасам саласындағы негізгі туындылардың бірі туынды сөз екенін атауымыз керек.Туынды сөздердің ұяда жасалуы тілдегі сөзжасамдық типтер мен сөзжасамдық үлгілер бойынша өрбиді.Жалпы сөзжасамдық тип пен үлгі деген терминдердің жігі анықталмай отыр.Осы тұрғыда ғалым Н.Оралбаева сөзжасамдық үлгіге: «туынды сөздердің нақтылы жасалу үлгісі » деген анықтаманы бере отырып, сөзжасамдық тип пен сөзжасамдық үлгінің өзіндік белгілерін көрсетуді мақсат етеді.

Сөзжасамдық үлгі дегеніміз туынды сөздердің нақтылы жасалу үлгісі .Боса, жаса, теңе туындылары бір буынды негізгі туынды сын есімдерге –а, -е жұрнағы қосылу арқылы жасалған.Бұлардағы түп негіздер өзінің дыбыстық құрамын өзгеріссіз сақтаған.Мөлдіре, бұлдыра, тұнжыра, жалбыра, болбыра туындылары да жоғарыдағы туындылармен бір типке жатады

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Сөзжасамдық саты, сөзжасамдық тарам

Сөзжасамдық саты мен сөзжасамдық тарам

Жоспар

1. Сөзжасамдық саты

2. Cөзжасамдық тарам

1.Сөзжасамдық саты- орыс тіл білімінде сөзжасамдық сатының сипаты туралы алғаш рет Г.О.Винокур сөз еткен.Одан кейінгі еңбектерді қарастырсақ, сөзжасамдық саты ұғымы А.Н.Тихонов, В.Н.Немченко, Т.П.Карпухина және тағы басқа ғалымдардың зерттеулерінде кездеседі.

Қазақ тіл білімінде «сөзжасамдық саты » ұғымының анықтамасын профессор Н.О.Оралбаева «Сөзжасамдық саты » атты мақаласында береді.Мұнда ғалым сатыны былай анықтайды: «Сөзжасамдық саты сөзжасамдық ұяның негізгі мүшесі.Ол бір сөзден екінші туынды сөздің жасалу шегін білдіреді.Мысалы, біл-білім- білімді-білімділік деген бір сөзжасамдық тізбекті алсақ, осында 3 сөзжасамдық сатыда бір туынды сөзден жасалған.Олар біл негізгі түбірінен тараған сөзжасамдық ұяға жатады.Сондықтан да сөзжасамдық ұяның құрамына кіреді.Сөзжасамдық ұя-өте күрделі құбылыс. Сөзжасамдық ұяның құрамындағы сөзжасамдық тізбек, қосақ (пара), тип, негіз сөз, туынды сөз, саты, тарам (парадигма), категория сияқты мүшелері сөзжасамдық ұяның күрделілігінің дәлелі».

Сөзжасамдық тарам – ғылымда бірсыпыра пікір алалығын туғызған, өте күрделі мәселе, оған орыс тіл біліміндегі «словообразовательные парадигмы » термині төңірегіндегі талас пікірлер мен сөзжасамдық тарамда ұямен теңестіру пікірлері дәлел.Ғылымда осындай талас пікірлердің болуына ба» байланысты К.Құрманалиев аталған еңбегінде сөзжасамдық тарамның өзіндік белгілерін анықтап алуды 1- ретке қойған.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Сөзжасамдық жұп,сөзжасамдық уәждеме

Сөзжасамдық жұп, сөзжасамдық уәждеме.

Жоспар

1. Cөзжасамдық жұп

2. Сөзжасамдық уәждеме

Сөзжасамдық жұп дегеніміз сөзжасамдық ұядағы негіздеуші сөз бен негізделетін сөздің синтагматикалық қатысы.Яғни сөзжасамдық жұпта екі ғана мүше қатысады.Себепші негіз бен соған негізделіп жасалатын туынды сөздің жұбы.

2.Уәждеме - атау теориясымен тығыз байланыста, қарым-қатынаста болады. Атаудың табиғатын анықтау үшін оны қай деңгейде қарастыратынымзды нақты білу керек.

Сөздің уәжділігін анықтау үшін номинативтік белгілерді анықтау қажет. Кез-келген ұғым пайда болғанда, болмыстың ішкі қасиеттері бағаланады, сондай-ақ, атаудың ішкі мағынасында осы белгілер таразыланып, туынды сөздің ішкі мағынасын құрайды. Яғни кез-келген туынды сөздің жасалуында қажеттілік, себептілік, негізділік болуы шарт.

Сөзжасамдық уәждеме дегеніміз - екі түбірлес сөздің бірінің мағынасы екіншісінің жаңа мағынасының тууына негіз болатын, мағыналық себептілікке негізделген сөзжасамдық қатынас.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Модуль 3

Сөз таптарының сөзжасамы. Есім сөздердің сөзжасамы. Зат есімнің сөзжасамы

1. Сөз таптарының сөзжасамы. Есім сөздердің сөзжасамы. Зат есімнің сөзжасамы

Жоспар

1. Сөз таптарының сөзжасамы.

2. Есім сөздердің сөзжасамы

3.Зат есімнің сөзжасамы

Есім сөздер - өзінің құрамын үнемі толықтырып отыратын сөз таптары. Олардың ішінде зат есім мен сын есімнің сөзжасамдық қабілеті ерекше күшті. Бұл есім сөздердің бәрінің де өзіндік сөзжасамы бар екенін білдіреді. Сонымен бірге олардың сөзжасамдық қабілетінің түрлілігінде білдіреді. Есім сөздерді 4 бөлімге бөліп қарауға болады.

Олар:

1 бөлім - зат есім сөзжасамы

2 бөлім – сын есім сөзжасамы

3 бөлім - сан есім сөзжасамы

4 бөлім – үстеу сөзжасамы.

Зат есім сөзжасамы.Тілдің тұтас сөзжасам жүйесінен зат есімдік сөзжасамның алатын орны ерекше. Өйткені зат есім жасауға қатысатын жеке сөздер мен жұрнақтардың сан мөлшері өзге сөз таптарымен салыстырғанда әлдеқайда қомақты. Жасалу тәсілдеріне қарай тіліміздегі зат есімдерді негізгі үш топқа бөліп қарауға болады. Жұрнақтық тәсіл туынды зат есімді, сөзқосымдық және сөзқысқарымдық тәсілдер күрделі зат есімді, ал семантикалық тәсіл көп мағыналы, омоним және субстантивті зат есімді жасайды.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Сын есімнің сөзжасамы.

Сын есім сөзжасамы туралы түсінік. Сын есім туындылары есім сөздерден де, етістіктен де жасала береді. Сын есімнің сөзжасамдық жұрнақтары құрамы жағынан жалаң және құранды болып бөлінеді.

2. Есімдерден сын атауын жасайтын жұрнақтар. Есім сөздерден туынды түбір жасайтын сөзжасамдық жұрнақтар сөзжасамдық қабілеті жағынан өнімді және өнімсіз болып бөлінеді.

3. Етістіктерден сын атауын жасайтын жұрнақтар. Сын есім атауларының жасалымында етістік негіз белсенді қызмет атқарады. Етістіктен сын атауларын жасайтын жұрнақтар да бірсыпыра.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Сан есімнің сөзжасамы

Сан есімнің сөзжасамдық бірліктеріне сан атаулары және сөзжасамдық жұрнақтар жатады. Сан есімнің жұрнақтары сөзжасамдық қосымшалар қызметін атқарады. Басқа сөз таптарынан сан есім сөздер жасалмайды.

Сан есімнің сөзжасам тәсілдері. Сан есім сөзжасам жүйесінде екі тәсіл қазмет етеді. Олар: аналитикалық және синтетикалық тәсілдер. Сан есімдегі есептік сандардың бәрі аналитикалық тәсілмен жасалған.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Есімдіктің сөзжасамы. Үстеудің сөзжасамы

Есімдіктің сөзжасамы. Үстеудің сөзжасамы

Жоспар

1. Есімдіктің сөзжасамы.

2. Үстеудің сөзжасамы

1.Басқа сөз таптарына қарағанда есімдіктердің жасалу жолдары тілімізде онша күрделі емес. Мұның өзі есімдік табиғатымен тығыз байланысты. Зерттеушілердің айтуынша, қазақ тіліндегі жалпы есімдіктердің саны 60 -70 – тен аспайды екен.Демек, олардың жасалу жолдарындағы заңдылық осы аз мөлшерімен де байланысты болса керек. Дегенмен де есімдіктердің жасалу жолдарында басқа сөз таптары сияқты синтетикалық және аналитикалық тәсілдер орын алып отырады. Мұндай тәсілдер есімдіктердің әрбір жеке түрлерінде байқалып қалады. Солардың көрінісін өзара жинақтағанда, есімдіктердің жасалу жолдары сараланады.

Сөз табының бірінен саналатын үстеудің жасалу жолы әртүрлі амалдардың негізінде жүзеге асады. Мұндай амал – тәсілдерді өзара саралап топтағанда, олар екі үлкен арнаға жіктеледі: синтетикалық (морфологиялық) тәсіл және аналитикалық (синтаксистік) тәсіл. Бұлардың қайсысы болса да үстеу сөз табын туындатуда өзіндік қызмет атқарады

Үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары. Сөз табының бірінен жасалатын үстеудің жасалу жолы әртүрлі амалдардың негізінде жүзеге асады. Мұндай амал – тәсілдерді өзара саралап топтағанда, олар екі үлкен арнаға жіктеледі: синтетикалық (морфологиялық) тәсіл және аналитикалық (синтаксистік) тәсіл. Бұлардың қайсысы болса да үстеу сөз табын туындатуда өзіндік қызмет атқарады.

Сөз табының бірінен саналатын үстеудің жасалу жолы әртүрлі амалдардың негізінде жүзеге асады. Мұндай амал – тәсілдерді өзара саралап топтағанда, олар екі үлкен арнаға жіктеледі: синтетикалық (морфологиялық) тәсіл және аналитикалық (синтаксистік) тәсіл. Бұлардың қайсысы болса да үстеу сөз табын туындатуда өзіндік қызмет атқарады

Үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары. Сөз табының бірінен жасалатын үстеудің жасалу жолы әртүрлі амалдардың негізінде жүзеге асады. Мұндай амал – тәсілдерді өзара саралап топтағанда, олар екі үлкен арнаға жіктеледі: синтетикалық (морфологиялық) тәсіл және аналитикалық (синтаксистік) тәсіл. Бұлардың қайсысы болса да үстеу сөз табын туындатуда өзіндік қызмет атқарады.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Етістіктің сөзжасамы

Етістіктің сөзжасамы

Жоспар

1. Етістік сөзжасамы

2. Етістік сөзжасамының ерекшеліктері

Дәріс сабағының мазмұны

Етістіктің сөзжасамы. Етістік – күрделі сөзжасам жүйесі бар сөз табы.Ол туынды сөздерге өте бай, етістікт өз құрамын тілдің тарихи дамуы бойында үнемі толықтырып отырған. Етістіктің сөзжасам жүйесінде түрлі сөзжасамдық тәсілдер қолданылады. Олар – синтетикалық, аналитикалық, семантикалық тәсілдер.

Күрделі етістіктің жасалуы. Күрделі етістіктің жасалуына оның жеке компоненттері бірдей қатысады. Бұлардың да құрамындағы компоненттері – толық мағыналы етістіктер. Күрделі етістіктер оның құрамындағы жеке компоненттерінің мағынасының жиынтығынан хасалған бір күрделі қимылды білдіреді.

4. Кіріккен күрделі етістіктер. Тілде күрделі етістік жасаушы тұлға ретінде қалыптасқан бір топ етістіктер бар, олар күрделі етістікте екінші компонент болады да, басқа етістіктерге тіркесіп, олармен де күрделі етістік жасайды.

5.Тіркескен күрделі етістіктер. Тіркескен күрделі етістіктердің екі сыңары да сөзжасамдық бірлік, негіз сөз қызметін атқарады.

6. Құранды етістіктер – етістіктің аналитикалық тәсіл арқылы жасалуының нәтижесінде тілге қосылған етістіктердің үлкен тобы.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

№

р/с

Тақырып

тың атауы

Сабақ жоспары, негізгі дидактикалық бірліктер

Ағымдық бақылау түрі

Модуль 1

1

Кіріспе. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің мақсаты, міндеттері, негізгі тараулары. Cөзжасам – тіл білімінің жеке саласы.

Кіріспе. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің мақсаты, міндеттері, негізгі тараулары

Жоспар

1. Кіріспе.

2. «Қазіргі қазақ тілі сөзжасамы» пәнінің мақсаты, міндеттері

3. Сөзжасамның ұғымдары

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің негізгі мақсаты: Қазақ тілі сөзжасам жүйесінің негізгі заңдылықтары мен тәсілдерін, теориялық түсінігі мен ішкі семантикалық құрылымына талдау жасай отырып кешенді түрде оқыту

« Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі» пәнінің міндеті: Қазақ тілінің сөзжасам жүйесінің негізгі ұғымдарын айқындау; сөзжасам теориясы мен атау теориясының байланысын саралау; сөзжасам жүйесі мен уәждеме; сөзжасам жүйесінің негізгі тәсілдерін саралау; туынды сөз табиғатын талдау; сөз таптарының сөзжасамын айқындау.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

2

Сөзжасамның тілдің басқа салаларымен байланысы

Cөзжасам – тіл білімінің жеке саласы. Сөзжасамның тілдің басқа салаларымен байланысы сөздердің

Жоспар

1. Cөзжасам – тіл білімінің жеке саласы

2.Сөзжасамның тілдің басқа салаларымен байланысы

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі тіл білімінің барлық салаларымен де тығыз байланысты. Оның мәнісі сөзжасамның негізгі нысанасының сөз, лексикалық бірлік туғызу процесі болуымен түсіндіріледі.

Фонетикамен байланыс – дыбыстардың сәйкестігі тіл дамуы барысында жаңа сөз жасауға алып келетін–ді. Сондықтан сөзжасам мен фонетика тығыз байланыста зерттеледі.

Лексикамен байланысы – сөзжасам процесі арқылы барлық жаңа туынды сөздер жасалып, лексикалық бірлік ретінде танылады. Сөздің мағыналық дамуы арқылы да жаңа сөздер жасалады. Бұл семантикалық тәсіл ретінде анықталады.

Морфологиялық байланысы – туынды сөздің жасалуының бір тәсілі ретінде жұрнақтардың жалғануы саналады, қазіргі таңда бұл ең негізгі тәсілдердің бірі. Сондықтан бұл екі сала бір – бірімен тығыз байланыста зерделенеді.

Синтаксиспен байланысы – туынды сөздің жасалу көзінің бірі сөздердің бірігуі, тіркесуі, қосарлануы. Сондықтан сөзжасам синтаксиспен тығыз байланысты болады.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

3

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі.Сөзжасамдық тәсілдер

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі.Сөзжасамдық тәсілдер

Жоспар

Сөзжасам жүйесі.

Сөзжасамдық тәсілдердің бөлінісі, түрлері

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі – іргелі теориялық курс болғандықтан, студенттердің теориялық білігі мен білімін, тарихи танымын жетілдіріп қана қоймай, практикалық дағды сіңіруді де мақсат етіп қояды. Мектеп грамматикаларында сөзжасам жеке сала ретінде оқытылатындықтан, оның негізгі теориялық ұғымдарын тереңдете оқытудың болашақ мұғалімдер үшін маңызы ерекше. Әсіресе, туынды сөздің мағыналық құрылымын семантикалық аспектіде зерделеудің мәні зор.

Сөз байлығының толығу арнасы – тілдің сөзжасам жүйесі, оның ішінде сөзжасам тәсілдерімен тікелей байланысты.

Профессор Нұржамал Оралбай сөзжасам тәсілдері туралы былайша түйін жасайды: « Тілде жаңа сөздердің жасалу жолы, тәсілдері аз емес. Бірақ олардың жалпылық жақтарын ескеріп, жинақтап үш түрлі тәсілді көрсету қазақ тіл білімінде дәстүрге айналып қалды. Олар : 1) синтетикалық ( морфологиялық ) , 2) аналитикалық ( синтаксистік), 3) лексика – семантикалық тәсілдер. »

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

4

Сөзжасамдық мағына. Туынды сөздер.

Сөзжасамдық мағына

Жоспар

1. Сөзжасам ұғымдары

2. Сөзжасамдық мағына

Сөзжасамдық мағына – сөзжасам процесінде пайда болатын туынды мағына. Сөзжасамдық мағына сөзжасамдық тұлғалардың семасы арқылы уәжделе келіп, өзіндік ерекше семаға ие болатын екіншілік жаңа мағына. Сөзжасамдық мағыналы туынды сөз сөйлемде, мәтінде әртүрлі грамматикалық қолданысқа түсіп, грамматикалық категориялық мәнге ие бола алады. Сөзжасамдық мағыналардың бұлайша бір – бірімен ұштасуы, сабақтасуы тілдің жүйелі құрылым болуымен байланысты

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

5

Сөзжасамдық талдау.

Сөзжасамдық талдау

Жоспар

1.Сөзжасам бірліктері

2. Сөзжасамдық талдау

Сөзжасамдық талдауда туынды сөздің қандай үлгі (модель) бойынша жасалғаны, оның сөзжасамдық қандай типке жататынына да ерекше көңіл бөлінуі керек. Тілде қандай туынды сөз болса да, тілдегі сөзжасамдық үлгілердің бірі арқылы жасалады.Мысалы, егін, жиын, түйін, қолда, емде, жақта деген туынды түбірлерді талдауда олардың тілде бар екі түрлі үлгі арқылы жасалғаны да ескеріледі. Олардың алғашқы: үшеуі зат есімнің түбір етістік + ын ( - ін) түріндегі сөзжасамдық үлгісі арқылы жасалғанын, соңғы үшеуі етістіктің есім сөз + - да ( - де) түріндегі сөзжасамдық үлгісі арқылы жасалғанын есепке алу қажет. Сонда бұл туынды түбірлердің зат есімнің, етістіктің өнімді үлгілерінің бірі арқылы жасалғаны сөзжасамдық талдаудың объектісінің біріне жатады.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Модуль 2

1

Сөзжасам негізділігі

Сөзжасам негізділігі

Жоспар

1.Cөзжасам өз алдына жеке сала

2. Сөзжасам негізділігі

Ал туынды сөздер олай емес, олардың неге сондай мағыналарды беріп тұрғанын түсіндіруге, дәлелдеуге болады. Өйткені туындылардың мағыналарының негізі бар.Т уынды сөздердің мағыналары негіз сөздің мағынасының негізінде туындайды.Мысалы: жасар, көгер, бөлме, әсерлі сияқты туынды түбірлердің мағынасы жас, көк, бөл, әсер деген негіз сөздердің мағынасының негізінде туған. Сондықтан негіз сөздер мен олардан жасалған туынды түбірлердің мағынасы байланысты болады.Туынды сөздердің мағынасы негіз сөздің мағынасына негізделе жасалатындықтан, туынды сөздер негізді сөздер деп аталады.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

2

Сөзжасамдық ұя, сөзжасамдық тізбек

Сөзжасамдық ұя, сөзжасамдық тізбек

Жоспар

1.Сөзжасамдық ұя туралы түсінік

2.Сөзжасамдық тізбек туралы түсінік

1.Сөзжасамдық ұя – сөзжасам процесіндегі ғылыми – теориялық ұғымдардың бірі.

Сөзжасамдық ұя мәселесіне байланысты бірсыпыра зерттеулер жасалып, олар жарық көрді. Бұлар жаңа бағыттағы еңбектер, олар сөзжасам теориясын жаңа ғылыми идеялармен байытқан, сөзжасам мәселесін жаңа қырынан көрсеткен еңбектер саналады.

Бұл мәселедегі алғашқы еңбек – О.Тоққожаеваның 1996 жылы шығарған «Қазақ тіліндегі сөзжасамдық ұялар сөздігі». Бұл – қазақ тіл біліміндегі сөзжасамдық ұялар бойынша жасалған тұңғыш сөздік. Рас, көлемі шағын, кішкене екі кітапшадан тұратын бұл сөздікке бір буынды есім сөздерден жасалған ұялардың туынды сөздері ғана кірген. Сөздік осы мәселенің алғашқы бастамасы болуымен құнды.

Қазақ тіл білімінде тізбекке алғашқы берілген анықтама мынадай: «...бір түбірден тараған бірінен-бірі тікелей туындайтын, біріне-бірі негіз болатын негізгі сөздердің тобы сөзжасамдық тізбек болады ».[33;51]

Қазақ тіл білімінде тізбек мәселесін арнайы зерттеген бір ғана ғалымды атай аламыз, ол- Б.Р.Есімсейтов, 2002 жылы «Қазіргі қазақ тіліндегі сөзжасамдық тізбек » деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады.Осы мәселеде Б.Есімсейтов 2003 жылы «Қазақ тіліндегі сөзжасамдық тізбектерді синхронды тұрғыдан сипаттау » деген кітап шығарды.Онда сөзжасамдық тізбекке мынадай анықтама берген: «....бір негізгі түбірден тараған ,бірінен-бірі тікелей туындайтын, біріне-бірі негіз болатын туынды сөздердің тобы сөзжасамдық тізбек болады.»

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

3

Сөзжасамдық тип, сөзжасамдық үлгі

Сөзжасамдық тип, сөзжасамдық үлгі

Жоспар

1. Сөзжасамдық тип

2. Cөзжасамдық үлгі

Cөзжасамдағы ең негізгі ұғымның бірі — сөзжасамдық тип. Сөзжасамдық тип тілде жаңа сөз қалай жасалатынын конкретті түрде көрсетеді, өйткені ол — әр сөз табының туынды сөздерінің жасалу үлгісі.Сондықтан сөзжасамдық тип — тілдің сөзжасам жүйесінің негізгі элементіне жатады. Тілдегі туынды сөз атаулы сөзжасамдық тип арқылы жүзеге асады, одан тыс жасалған сөздер өте аз. Олай болса, сөзжасамдық типті анықтау сөзжасам ілімі үшін өте маңызды мәселе. Оның ерекшеліктерін белгілеу, өзіндік белгісін көрсету керек.

Сөзжасамдық үлгі - жалпы тіл білімінде де сөзжасамдық тип пен үлгі (модель) деген терминдердің жігі анықталмай отыр.Бұлар синонимдер ретінде бірінің орнына бірі қолданыла береді.

Сөзжасам саласындағы негізгі туындылардың бірі туынды сөз екенін атауымыз керек.Туынды сөздердің ұяда жасалуы тілдегі сөзжасамдық типтер мен сөзжасамдық үлгілер бойынша өрбиді.Жалпы сөзжасамдық тип пен үлгі деген терминдердің жігі анықталмай отыр.

Сөзжасамдық үлгі дегеніміз туынды сөздердің нақтылы жасалу үлгісі .Боса, жаса, теңе туындылары бір буынды негізгі туынды сын есімдерге –а, -е жұрнағы қосылу арқылы жасалған.Бұлардағы түп негіздер өзінің дыбыстық құрамын өзгеріссіз сақтаған.Мөлдіре, бұлдыра, тұнжыра, жалбыра, болбыра туындылары да жоғарыдағы туындылармен бір типке жатады

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

4

Сөзжасамдық саты, сөзжасамдық тарам

Сөзжасамдық саты мен сөзжасамдық тарам

Жоспар

1. Сөзжасамдық саты

2. Cөзжасамдық тарам

1.Сөзжасамдық саты- орыс тіл білімінде сөзжасамдық сатының сипаты туралы алғаш рет Г.О.Винокур сөз еткен.Одан кейінгі еңбектерді қарастырсақ, сөзжасамдық саты ұғымы А.Н.Тихонов, В.Н.Немченко, Т.П.Карпухина және тағы басқа ғалымдардың зерттеулерінде кездеседі.

Қазақ тіл білімінде «сөзжасамдық саты » ұғымының анықтамасын профессор Н.О.Оралбаева «Сөзжасамдық саты » атты мақаласында береді.Мұнда ғалым сатыны былай анықтайды: «Сөзжасамдық саты сөзжасамдық ұяның негізгі мүшесі.Ол бір сөзден екінші туынды сөздің жасалу шегін білдіреді.Мысалы, біл-білім- білімді-білімділік деген бір сөзжасамдық тізбекті алсақ, осында 3 сөзжасамдық сатыда бір туынды сөзден жасалған.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

5

Сөзжасамдық жұп,сөзжасамдық уәждеме

Сөзжасамдық жұп, сөзжасамдық уәждеме.

Жоспар

1. Cөзжасамдық жұп

2. Сөзжасамдық уәждеме

Сөзжасамдық жұп дегеніміз сөзжасамдық ұядағы негіздеуші сөз бен негізделетін сөздің синтагматикалық қатысы.Яғни сөзжасамдық жұпта екі ғана мүше қатысады.Себепші негіз бен соған негізделіп жасалатын туынды сөздің жұбы.

2.Уәждеме - атау теориясымен тығыз байланыста, қарым-қатынаста болады. Атаудың табиғатын анықтау үшін оны қай деңгейде қарастыратынымзды нақты білу керек.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

Модуль 3

1

Сөз таптарының сөзжасамы. Есім сөздердің сөзжасамы. Зат есімнің сөзжасамы

Сөз таптарының сөзжасамы. Есім сөздердің сөзжасамы. Зат есімнің сөзжасамы

Жоспар

1. Сөз таптарының сөзжасамы.

2. Есім сөздердің сөзжасамы

3.Зат есімнің сөзжасамы

Есім сөздер - өзінің құрамын үнемі толықтырып отыратын сөз таптары. Олардың ішінде зат есім мен сын есімнің сөзжасамдық қабілеті ерекше күшті. Бұл есім сөздердің бәрінің де өзіндік сөзжасамы бар екенін білдіреді. Сонымен бірге олардың сөзжасамдық қабілетінің түрлілігінде білдіреді. Есім сөздерді 4 бөлімге бөліп қарауға болады.

Олар:

1 бөлім - зат есім сөзжасамы

2 бөлім – сын есім сөзжасамы

3 бөлім - сан есім сөзжасамы

4 бөлім – үстеу сөзжасамы.

Зат есім сөзжасамы.Тілдің тұтас сөзжасам жүйесінен зат есімдік сөзжасамның алатын орны ерекше. Өйткені зат есім жасауға қатысатын жеке сөздер мен жұрнақтардың сан мөлшері өзге сөз таптарымен салыстырғанда әлдеқайда қомақты. Жасалу тәсілдеріне қарай тіліміздегі зат есімдерді негізгі үш топқа бөліп қарауға болады. Жұрнақтық тәсіл туынды зат есімді, сөзқосымдық және сөзқысқарымдық тәсілдер күрделі зат есімді, ал семантикалық тәсіл көп мағыналы, омоним және субстантивті зат есімді жасайды.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

2

Сын есімнің сөзжасамы.

Жоспар

1. Сөз таптары сөзжасамы

2. Сын есім сөзжасамы, оның жасалу тәсілдері

Сын есім сөзжасамы туралы түсінік. Сын есім туындылары есім сөздерден де, етістіктен де жасала береді. Сын есімнің сөзжасамдық жұрнақтары құрамы жағынан жалаң және құранды болып бөлінеді.

2. Есімдерден сын атауын жасайтын жұрнақтар. Есім сөздерден туынды түбір жасайтын сөзжасамдық жұрнақтар сөзжасамдық қабілеті

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

3

Сан есімнің сөзжасамы

Жоспар

1. Сан есімнің сөзжасамы

2. Сан есім сөзжасамының жасалу тәсілдері

Сан есімнің сөзжасамдық бірліктеріне сан атаулары және сөзжасамдық жұрнақтар жатады. Сан есімнің жұрнақтары сөзжасамдық қосымшалар қызметін атқарады. Басқа сөз таптарынан сан есім сөздер жасалмайды.

Сан есімнің сөзжасам тәсілдері. Сан есім сөзжасам жүйесінде екі тәсіл қазмет етеді. Олар: аналитикалық және синтетикалық тәсілдер. Сан есімдегі есептік сандардың бәрі аналитикалық тәсілмен жасалған.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

4

Есімдіктің сөзжасамы. Үстеудің сөзжасамы

Есімдіктің сөзжасамы. Үстеудің сөзжасамы

Жоспар

1. Есімдіктің сөзжасамы.

2. Үстеудің сөзжасамы

1.Басқа сөз таптарына қарағанда есімдіктердің жасалу жолдары тілімізде онша күрделі емес. Мұның өзі есімдік табиғатымен тығыз байланысты. Зерттеушілердің айтуынша, қазақ тіліндегі жалпы есімдіктердің саны 60 -70 – тен аспайды екен.Демек, олардың жасалу жолдарындағы заңдылық осы аз мөлшерімен де байланысты болса керек. Дегенмен де есімдіктердің жасалу жолдарында басқа сөз таптары сияқты синтетикалық және аналитикалық тәсілдер орын алып отырады. Мұндай тәсілдер есімдіктердің әрбір жеке түрлерінде байқалып қалады. Солардың көрінісін өзара жинақтағанда, есімдіктердің жасалу жолдары сараланады.

Сөз табының бірінен саналатын үстеудің жасалу жолы әртүрлі амалдардың негізінде жүзеге асады. Мұндай амал – тәсілдерді өзара саралап топтағанда, олар екі үлкен арнаға жіктеледі: синтетикалық (морфологиялық) тәсіл және аналитикалық (синтаксистік) тәсіл. Бұлардың қайсысы болса да үстеу сөз табын туындатуда өзіндік қызмет атқарады

Үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары. Сөз табының бірінен жасалатын үстеудің жасалу жолы әртүрлі амалдардың негізінде жүзеге асады. Мұндай амал – тәсілдерді өзара саралап топтағанда, олар екі үлкен арнаға жіктеледі: синтетикалық (морфологиялық) тәсіл және аналитикалық (синтаксистік) тәсіл. Бұлардың қайсысы болса да үстеу сөз табын туындатуда өзіндік қызмет атқарады.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

5

Етістіктің сөзжасамы

Етістіктің сөзжасамы

Жоспар

1. Етістік сөзжасамы

2. Етістік сөзжасамының ерекшеліктері

Дәріс сабағының мазмұны

Етістіктің сөзжасамы. Етістік – күрделі сөзжасам жүйесі бар сөз табы.Ол туынды сөздерге өте бай, етістікт өз құрамын тілдің тарихи дамуы бойында үнемі толықтырып отырған. Етістіктің сөзжасам жүйесінде түрлі сөзжасамдық тәсілдер қолданылады. Олар – синтетикалық, аналитикалық, семантикалық тәсілдер.

Күрделі етістіктің жасалуы. Күрделі етістіктің жасалуына оның жеке компоненттері бірдей қатысады. Бұлардың да құрамындағы компоненттері – толық мағыналы етістіктер. Күрделі етістіктер оның құрамындағы жеке компоненттерінің мағынасының жиынтығынан хасалған бір күрделі қимылды білдіреді.

Сұрақ-жауап

Блиц- тест

№

Сұрақтар мәтіні

1

1.«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәні, зерттеу нысаны.

2.Пәннің мақсаты, міндеті, өзге пәндермен байланысы.

3.Түркологияда, қазақ тіл білімінде зерттелуі, зерттеу тәсілдері.

4.Сөзжасам жүйесінің негізгі ұғымдары.

5.Сөзжасамдық мағына .

6.Сөзжасамдық ұя.

7.Сөзжасамдық қалып.

8.Сөзжасамдық тәсіл

9.Сөзжасамдық тип.

10.Сөзжасамдық тізбек.

10.Сөзжасамның негізділігі.

11.Туынды сөз термині, анықтамасы.

12.Сөзжасам мен атау теориясы.

13.Сөзжасам және уәждеме.

14.Сөзжасам тәсілдері.

15.Зат есімнің сөзжасамдық бірліктері

16.Зат атауларының жасалуына қандай сөздер негіз

17.Сын есім сөзжасамы туралы жалпы түсінік.

18.Сын атауын жасайтын бірліктер.

19.Күрделі сын атаулары.

20.Сан есім сөзжасамы туралы жалпы түсінік.

21.Сан есімнің сөзжасамдық тәсілдері.

22.Үстеудің сөзжасамы.

23.Үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары.

24.Етістіктің сөзжасамы.

25.Етістіктің сөзжасамдық жұрнақтары.

26.Күрделі етістіктің жасалуы

27.Күрделі етістіктің түрлері.

28. Сөзжасамның синтетикалық немесе морфологиялық тәсілі

29. Сөзжасамның аналитикалық немесе синтаксистік тәсілі

30. Сөзжасамның лексика – семантикалық тәсіл

31. Сөзжасамның тілдің басқа салаларымен байланысы

32. Сөзжасамдық жұп

33. Сөзжасамдық тарам

34. Сөзжасамдық саты

35. Күрделі етістіктің компоненттері

36. Тірек компонент

37. Ауыспалы компонент

38. Күрделі етістіктің мағынасы

39.Байланыстырушы элементтер

40.Құранды етістік

41. Үстеудің морфологиялық ( синтетикалық) тәсіл арқылы жасалуы

42. Үстеудің аналитикалық ( синтаксистік) тәсіл арқылы жасалуы

43. Бірігу арқылы жасалған үстеулер

44. Сөз тіркесі арқылы жасалған үстеулер

45. Бір сыңары мәнді, екінші сыңары мәнсіз және екі сыңары мәнсіз қосарланған үстеулер

46. Есімдіктердің сөзжасамы

47. Синтетикалық жолмен жасалған жасалған есімдіктер

48. Аналитикалық жолмен жасалған есімдіктер

49. Субстантив зат есім

50.Сөзжасамдық үлгі