§ 2. Літаратура, тэатр, музыка, выяўленчае мастацтва

Нягледзячы на ўсе цяжкасці эканамічнага развіцця, у другой палове 80-х – 90-я гг. па-ранейшаму захоўвала свой патэнцыял беларуская літаратура. У гэты час працягвалі плённа працаваць старэйшыя беларускія пісьменнікі: І. Чыгрынаў, І. Шамякін, І. Навуменка, В. Быкаў. За апошнія гады імі былі напісаны творы высокага літаратурнага ўзроўню. Раманам “Вяртанне да віны” народны пісьменнік Іван Чыгрынаў завяршыў свой цыкл твораў пра жыхароў вёскі Верамейкі. Прыкладам асэнсавання праблем сённяшніх могуць быць раман народнага пісьменніка І. Шамякіна “Злая зорка”, аповесці “Ахвяра”, “Сатанінскі тур”. На паэтычнай ніве ў гэты перыяд шмат працавалі Н. Гілевіч, Г. Бураўкін, Л. Дранько-Майсюк і інш.

У складаных эканамічных умовах сярэдзіны 80-х – 90-я гг. развівалася тэатральнае мастацтва Беларусі. Колькасць прафесіянальных тэатраў у Беларусі нават павялічылася з 17 у 1985 г. да 21 у 1991 г. (Тэатр оперы і балета, 12 тэатраў драмы, камедыі і музычных, 8 дзіцячых тэатраў). На высокім прафесіянальным узроўні працавалі Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Я. Купалы, Дзяржаўны акадэмічны тэатр імя Я. Коласа ў Віцебску, Дзяржаўны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета, Дзяржаўны рускі драматычны тэатр, Дзяржаўны тэатр музычнай камедыі, Беларускі рэспубліканскі тэатр юнага гледача, Дзяржаўны тэатр лялек, абласныя драматычныя і лялечныя тэатры. У 90-х гг. узніклі прафесіянальныя драматычныя тэатры ў Младзечне, Слоніме, Мазыры.

Значны ўклад у развіццё беларускага тэатральнага мастацтва ўнеслі рэжысёры В. Раеўскі і Б. Луцэнка, харэограф В. Елізар’еў, акцёры С. Станюта, М. Яроменка, Р. Янкоўскі, А. Клімава, М. Захарэвіч, Л. Давідовіч, Ф. Шмакаў, Л. Бржазоўская, Ю. Траян, І. Душкевіч і інш.

Далейшае развіццё атрымала музычнае мастацтва. Шмат зрабілі і робяць для развіцця музычнай культуры Беларусі такія вядомыя кампазітары, кіраўнікі музычных калектываў і выканаўцы, як У. Алоўнікаў, А. Багатыроў, В. Роўда, Т. Ніжнікава, М. Дрынеўскі, Я. Глебаў, М. Казінец, Дз. Смольскі, С. Картэс і інш. Шырокую папулярнасць у Беларусі і за яе межамі набыў Дзяржаўны канцэртны аркестр Рэспублікі Беларусь пад кіраўніцтвам М. Фінберга.

У цэнтры канцэртнай дзейнасці сёння знаходзяцца Беларуская дзяржаўная філармонія і абласныя філармоніі. Рэспубліка Беларусь мае высокапрафесіянальныя калектывы: Акадэмічны хор Нацыянальнай тэлерадыёкампаніі, Дзяржаўны акадэмічны народны хор імя Г.І. Цітовіча, Дзяржаўную акадэмічную харавую капэлу імя Р.Р. Шырмы, Дзяржаўны акадэмічны сімфанічны аркестр, Дзяржаўны акадэмічны народны аркестр імя І.І. Жыновіча, харэаграфічны ансамбль “Харошкі” і інш. У апошнія гады ўтварыліся Дзяржаўны камерны хор, Мінскі аркестр духавых інструментаў “Няміга” і іншыя творчыя калектывы. Значнае месца ў музычным жыцці краіны займаюць лепшыя ўзоры эстраднай песеннай творчасці. Шырока вядомы песенныя творы беларускіх кампазітараў Ю. Семянякі, І. Лучанка, Э. Ханка, У. Будніка, В. Іванова і інш.

З 1992 г. у Віцебску штогод праходзіць свята песні “Славянскі базар”. Уздыму ўзроўню майстэрства маладых выканаўцаў садзейнічае фестываль у Маладзечне, які з 1993 г. стаў традыцыйным. Шырокую вядомасць, роўную “Славянскаму базару”, у апошнія гады набыў фестываль песні “Залаты шлягер” у Магілёве.

Вялікую справу ў духоўным выхаванні насельніцтва Беларусі робяць музеі. Іх колькасць павялічылася са 111 у 1990 г. да 149 у 1996 г. Самай буйной скарбонкай твораў выяўленчага мастацтва з’яўляецца Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь. Ва ўласных фондах і фондах яго філіялаў сёння знаходзіцца больш за 19 тыс. твораў, у іх ліку вялікая калекцыя беларускага мастацтва XVI–XX стст. Вялікую калекцыю твораў мастацтва маюць таксама Бялыніцкі мастацкі музей імя В. К. Бялыніцкага-Бірулі, музей старажытнабеларускай культуры Нацыянальнай Акадэміі навук, музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, Нацыянальны музей гісторыі і культуры Беларусі, Веткаўскі музей народнай творчасці і інш.

Актыўна праходзіла ў апошнія гады і выставачная дзейнасць многіх музеяў, творчых суполак і мастакоў Беларусі. Плённа працавала Рэспубліканская мастацкая галерэя Саюза мастакоў Беларусі (былы Палац мастацтва). Сярод персанальных выстаў гэтага часу можна адзначыць выставы мастакоў старэйшага пакалення – М. Савіцкага, А. Анікейчыка, П. Дурчына, У. Стэльмашонка, Г. Вашчанкі і інш., а таксама выставы твораў некаторых маладых мастакоў.