Тасымалдаушы машиналардың негізгі түрлері жəне олардың параметрлері.
Тасымалдаушы машиналардың жұмыстары мен қондырғыларының ерекшеліктері.
Тасымалдаушы машиналар (немесе үздіксіз көлік машиналары) əртүрлі міндеттегі көтергіш-көлік құралдарының арасында жетекші орын алады. Бұл машиналардың негізгі міндеті-берілген трассаға жүктерді жылжыту.тасымалдаушы машиналардың жұмыстары мен қондырғыларының ең негізгі ерекшеліктері төмендегіше қорытылады:
тасымалдаушы машиналар-бұлар жүктерді жылжытуда үздіксіз қабаттармен, легімен немесе үлкен емесе бөліктермен, жүктерді бір-бірінен кейін даналап жеткізуді үздіксіз, легімен іске асырылатын көлік түрі; 2) ос жүрістің (кері қайту) жоқ болуы; 3) негізгі жұмыс қызметі-жүктерді берілген жерлрге жеткізу, қосымша-жүктерді-тиеу, ілеспелі қозғалыстар (элеватор сияқты машиналарды қоспағанда) 4) жүктердің негізгі түрі-жаппай төгілмелі (цемент, құм, кен сияқты жəне басқалар) немесе даналап алынатын орта кесекті жүктер (бірігулі, жəшіктер, бөлшектер жне басқалар ірі даналап алынатын жүктер аз кездеседі)
Циклдік көлік машиналарымен салыстырғанда тасымадаушы машиналардың артықшылығы төмендегіше болад: 1) үлкен өнімділігі (бос жүрістің жоқ болуы, тасымалдың ең жоғарғы жылдамдығы мен үздіксіз есебімен); 2) жүк орналастын арақашықтықтан өнімділіктің тəуелсіздігі; 3) жұмысты автоматтандыруға қолайлы; 4) қондырғыларының қарапайымдылығы.
Тасымалдаушы машиналардың осындай қажеттіктеріне байланысты жалпы көлемде көтергіш-көлік машиналарды өндіруді үздіксіз шығару өсіп келеді. Тасымалдайтын машиналар өндірістік цехтарда түсіру-тиеу алаңдарында құрылыста жəне адамдардың жүк легін жылжытуда (экскалаторлар) кеңінен тараған.
КТМ классификациясымен сəйкес, жоғарыда (1.1 кестені қараңыз), көрсетілгендей тасымалдаушы машиналарды үш түрге болады:
конвейерлер (əр түрлі құрылымдық машиналардың ең жоғары маңызды бөліктерін құрайды), пневматикалық жəне гидравликалық көліктің қондырғылары конвейерлерді құрылымдық белгілері бойынша екі топқа бөлуге блады, иілмелі тартым элементті жəне иілмесіз тартым элементі.
Иілмелі тартым элементті конвейерлер
Тасымалдаушы машиналардың бұл түріне, ленталы (тартпалы) пластинкалы қырнауышты, арбалы, шөмішті, аспалы тербелмелі жүк жетектеуші конвейерлермен элеваторлар жатады. Атқаратын көп бөлікті құрылымдық формаларына қарамай көбінесе бұл машиналардың жасалуы бір-біріне ұқсамайды (мысалы пластинкалық жəне аспалы конвейерлер) бұл конвейерлердің барлығы (9.1 - сурет) бір сұлбалы қондырғылармен берілуі мүмкін.
Конвейерлердің осы түрінің құрамды бөліктері болып, соңғы барабандап ннемесе шынжырлы жұлдызшалар, конвейер полотнасы (төсемесі), ұстап тұратын қондырғылар, керіліп созылып кигізілетін тетіктер, жетек, түсіру жəне тиеу қондырғылры, сүйкеніштер, көмекші тетіктер саналады.
Барабандар мен жұлдызшалар полотноның (төсемнің) жұмыс бағатын өзгерту үшін, сонымен қатар оған тарту күшін беруге арналған (жетекті барабандар мен жұлдызшалар). Конвейер полотносы-жүкəкелуші жəне жүкті ұстап тұратын тетіктері бар тарту элементі. Ленталы (конвейірлерде) лента тарту қызметін жəне жүк əкелуші қызметті орныдайды, шынжырларда-бұл қызметтері əр түрлі болып бөлінген шынжыр тарту элементі, ал жүк
шынжырмен байланған арнайы элементтерде орналасқан (ілініп қойылған). Трасса полотнасы (төсемесі) жұмыстың (жүктік) жəне бос бөлімшелер болып бөлінеді.
Ұстап тұратын қондырғылар көптеген жүкпен полотноны қабылдау үшін, кеңістікте трасса полотносына талап етілетін пішін үйлесімен қосып беру үшін арналған. Ленталы конвейерлерде ұстап тұратын қондырғылар болып бағытталған жəне доңғалақшаның əр түрлі түрлері, ал шынжырлы-каткаларда стандарттың тарту шынжырлары стационарлық (тұрақты) ұстап тұратын каткалар (9.2а - сурет) аспалы жəне жүріс арбалары (9.2б. в - сурет) сырғанаушы үйкелістерді бағыттаушылар болып табылады.
- сурет. Ленталы немесе шынжырлы конвейерлердің көлденең көлбеу тарссаларының схемасы (сұлбалы).
1 – жетекші элемент; 2 – ұстап тұратын қондырғылар; 3 - полотно; 4 –соңғы элемент; 5 - серіп; 6 – созылып кигізетін тетіктер тиеуші лотогы; P – полотнаның
керілуі күші; v – полотнаның жұмыс жылдамдығы.
Керіп, созылып кигізілетін тетіктер полотноның салбырап тұруын қысқартады, ал ленталы (тартпалы) конвейерлерде барабанға лентаның жеткілікті қысылуын қарастырады, оның сырғанап кетуін (тығылып қалуы) болғызбайды, жетексіз білікте қондырылғынан керіп, созылып кигізілетін тетіктердің жүктік-жəне бұрамалы түрлері болады, бірақ оның ұзартылуында полотнаның автоматикалық керіп, созылып кигізілуін қамтамасыз ете алмайды.
- сурет.
а - пластинкалық; б -аспалы; в - арбалы; г - қырмауышты; д –шөмішті (элеватор); е – сөрелі; 1 - шынжыр; 2 - пластиндер; 3 – ұстап тұрушы каток; 4 – аспалы арба; 5 – аспа (бесік) 6 - қоставр; 7 – жүріс арбасы; 8 - қырнауыш; 9 – лента (тартпа); 10 – шөміш; 11 – сөре;
Жетек қозғалтқыш жəне беріліс жебелерінен (9.1 - суретте көрсетілмеген) тұрады. Ірі тұрақты конвейерлерде кейде трассаның өзара соңғы аралығында орналасқан бірнеше жетектерді қолданады. Шынжырлы конвейерлерде бұл үшін «шынжыр табанда жетекті» пайдаланылады.
Тиеуші жəне түсіруші қондырғылар мүлдем болмауы да мүмкін. Мұндай жағдайларда тиеу ешқандай тетіксіз қолмен іске асырылады, ал жүк түсіру (жүктің түсуі)-трасса полотносының соңында болады. Қарапайым жүк түсіру қондырғысы-полотнода төгілмелі жүк қабатын жинайтын, буылтықты бағыт беретін жапқыш.
Тиеуші тетіктерге жабдықтаушылар, ал күрделі жүк түсірушіге-аралық жүк түсіретін қондырғылар жатады (қалқанды жəне түренді түсіріп тастаушылар, лақтыратын арбалар).
Темір түренді рамалар немесе фермалардан жассалған сүйеніштер конвейерлердің барлық элементтерін ұстап тұру үшін қызмет етеді.
Тағы да бұдан басқа көмекші тетіктерге полотноны жабысып қалатын жүктерден тазарту үшін, жүкті өлшеу үшін барабанға ленталы жалғастыру үшін арналған қондырғылар жатады.
Конвейерлердің негізгі мөлшеріне проекциялардағы көлденең L конвейер ұзындығы жүк көтеру биіктігі Н жəне горизонтқа трасса бөліктері жантайған бұрыштары жатады.
Конвейерлердің иілмелі тартым элементтерінің əр түрі болып стационарлық жəне қозғалмалы (қайта қойылатын) түрлері саналады. ( 9.1 - сурет).
Горизонтальды (Н=0) көлбеулі, вертикальды (L=0) аралас, вертикальды жəне горизонтальды бекітулі, кеңістікті. 3) Резеңкелі жəне темірді лентамен белгіленген арнайы жəне жалпы (МЕСТ 22644-77 - 22647-77) ленталы конвейерлер. Резеңкелі лентада арнайы доңғалақшаны тіреудің көмегімен науа формасы берілуі мүмкін, ол жүктің өнімділігін жəне лентадан құлап кетуіне кедергі жасайды.4) Шынжырлы конвейерлер бұлар мынандай түрлерге бөлінеді: а) пластинкалық жалпы белгіленуі (МЕСТ 22281-76) өзімен полотноның элементтерін өзімен бірге əкелетін əрбір буынына жабысқан пластина шынжырларын көрсетеді. (буылтықты ағаштан темірден немесе оларсыз) (9.2б - сурет) аспалар (тербелмелі) полотноға шынжырмен жалғасқан, қоставрдың астыңғы сөрелері бойынша аспалы арбалардың көмегімен сырғанап отырады. (9.2 - сурет) полотна жүк əкелуші жүріс арбалары бар тұйықталған шексіз пайыздар құрайтын арбалы конвейерлер (құйма конвейерлер, экскалаторлар) (9.2в - сурет) жүкті арна бойына қырғыш пен пластина мен орналастыратын, шынжырдың буынына жабыстырмалы қырғыштары бар конвейерлер, (9.2г - сурет) д) жүк алып жүретін конвейерлер, бұлар цехтың еденіне тереңдетіп орнатылған шынжырға тартылып жабысқан жəне еденнің үстіне шығып тұратын даналап салынатын жүкті итереді. 5) Шөмішті, сөрелі конвейерлер ленталы (тартпалы) жəне шынжырлы болып келуі мүмкін. Егер трасса төсемі (полотносы) тік көлбеулі немесе вертикальды болса, онда мұндай конвейерлерді элеваторлар (9.2. д.е сурет) деп атайды МЕСТ 2036-77 (вертикальды)жəне МЕСТ 12864-69 (көлбеулі) болып қондырылған шөмішті, сөрелі конвейерлерде тиеу жəне түсіру мəселелері маңызды болып табылады. Шөміштінің мөлшері МЕСТ 2036-77 анықталынған. Қазіргі стандартпен жəне техникалық жағынан жабдықталып келісіммен шығарылған иілмелі тартым элементі конвейерлердің параметрлерін төмендегідей мөлшермен бағалауға болады; өнімділігі
П1000 т/ч (арнайы машиналарда П >10000 т/ч); тасымалдау ұзындығы L=до 150 - 200 м (бірегей конвейерлерде L 5 км); ленталы (тартпалы) конвейерлердің төсемдегі (полотна) жылдамдығы v=5 - 6 м/с, шынжырлардың V = I - 1,5 м/с.жетеді.