- •Мазмұны
- •Такырып 1. Аймақтық экономика және басқару пәні. Аймақтар ұғымы және типологиясы
- •1.1.Аймақтық экономика мен басқаруды зерттеудің пәні, негізгі міндеттері
- •1.2. Аймақтық экономика мен басқарудың әдістері
- •1.3. Аймақтық экономика мен басқарудың экономикалық ғылымдар жүйесіндегі орны
- •1.4.Аймақтық экономиканың негізгі ұғымдары
- •1.5. Аймақтарды типтерге бөлу қажеттілігі
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 2. Аймақтық экономика және басқарудың теориялық негіздері
- •2.1. И.Тюненнің ауыл шаруашылық штандорт теориясы
- •2.2. А.Лештің шаруашылықты кеңісті ұйымдастыру туралы ілімі
- •2.3. В. Лаунхардтың өнеркәсіптік кәсіпорынның рационалды штандорты
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 3. Аймақ шаруашылық жүргізу және басқару объектісі ретінде
- •3.1.Аймақ ұлттық экономиканың ішкі жүйесі ретінде
- •3.2.Аймақтық даму негіздерінің макроэкономикалық сипаттамасы
- •3.3.Аймақтық (территориялық) еңбек бөлінісінің түрлері және деңгейлері
- •3.4.Аймақтық ұдайы өндіру процесінің ұғымы мен мәні
- •Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
- •Такырып 4. Аймақтың экономикалық потенциалы және оны бағалау
- •4.1.Аймақ потенциалының негізгі құрамдас бөліктері: құрылымы, даму көрсеткіштері
- •4.2.Өндіргіш күштерді орналастыру заңдылықтары, принциптері және факторлары
- •4.3. Салааралық өзара әрекеттесу
- •4.4. Аймақтың орталықпен, басқа аймақтармен және қалған сыртқы әлеммен экономикалық байланыстары
- •4.5.Қарағанды облысының аймақтық дамуының ерекшеліктері
- •Өзін-өзі бақылауға сұрақтар:
- •Такырып 5. Аймақ макроэкономикалық талдау объектісі ретінде
- •5.1.Аймақтық талдау әдістері
- •5.2.Аймақтық макроэкономикалық көрсеткіштер жүйесі
- •5.3.Ұлттық есеп жүйесін аймақтандыру
- •5.4. Аймақтың салааралық байланысы
- •Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 6. Қр аймақтары экономикасының тарихи-географиялық сипаттамасы
- •6.1.Қазіргі заманғы Қазақстан экономикасының кеңістік құрылымының тарихи және физика-географиялық факторларға тәуелділігі
- •6.2.Қазақстан аймақтарының бұрынғы әкімшілік-әміршіл экономикадағы рөлі және орны қазіргі заманғы аймақтық дамудың негізі ретінде
- •6.3.Белгілі бір аумақтардың шикізат бағыттылығының күшеюі және моносалалық аймақтардың пайда болуы
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 7. Аймақтар дамуын мемлекеттік реттеу қажеттігі мен мәні
- •7.1.Аймақтық теңсіздіктердің объективті негіздері және аймақтар дамуын мемлекеттік реттеу қажеттігі
- •7.2.Жалпы ұлттық экономикалық саясаттағы аймақтық экономиканың орны
- •Такырып 8. Аймақтық даму жүйесін қалыптастыру. Аймақтық менеджмент.
- •8.1.Басқару жүйесін қалыптастыру және оның даму принциптері
- •8.2.Аймақтың дамуын басқару жүйесін құрудың әдістемелік негіздері
- •8.3.Аймақтық менеджмент және оның формалары
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •9.1.Аймақтық дамудың жоспарлануы мен болжануының объективті шарттылығы, олардың әкімшілік-құқықтық және әлеуметтік-экономикалық алғышарттары
- •9.2. Аймақтық әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлау-болжамдаудың жетілдірілуіне бағытталған негізгі әдістемелік бағыттар
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 10. Аймақтық бағдарламалар
- •10.1.Аймақтық бағдарламалардың теориясы мен тәжірибесі
- •10.2.Бағдарламаның қалыпты құрылымы
- •10.3.Бағдарламаны басқару, бағдарламаны жүзеге асыру механизмі
- •11.2.Аэа деңгейі берілетін территорияларды таңдау критериялары
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 12. Аймақтық саясатты жүзеге асырудағы экономикалық механизмдер
- •12.1.Бюджеттік жүйе мен бюджетаралық қатынастар аймақтық дамуды мемлекеттік реттеудің маңызды құралы ретінде
- •12.2.Бюджетаралық трансферттер және олардың аймақтық дамудағы ролі
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Такырып 13. Аймақтық дамуды мемлекеттік реттеудің әлемдік тәжірибесі
- •13.1.Әлем елдеріндегі аймақтық экономикадағы мәселелері: жалпы және ерекше
- •13.2.Әлемдік экономикадағы аймақтық дамуды реттеу институттары
- •13.3.Аймақтық саясаттың құқықтық негіздері мен макро-микро құралдары
- •Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
- •Ұсынылатын әдебиет тізімі:
5.4. Аймақтың салааралық байланысы
ҰШЖ-дегі аймақтың салааралық балансына нарықта сұранысқа ие 150 өнім түрі мен іс-әрекет түрлері негізінде құрылатын В.Леонтьевтің «шығын-шығару» (шығын-шығару матрицасы) кестесі сәйкес келеді.
Аймақтық шеңбердегі «шығын-шығару» тәсілдемесі түрлі тауарлар мен қызметтердің өндірісі мен тұтынылуын кеңістіктік бөліуін түсінуге мүмкіндік береді. Ол әр өнімге жалпы сұраныс пен оны шығарудың жалпы көлемінің баланстануы барысында әр саламен өндіріліп, тұтынылатын тауарлар мен қызметтер көлемін есептеу үшін қолданыла алады. Матрицаның динамикалық моделі соңғы сұраныстың өзгеруіне байланысты өндіріс көлемі мен құрылымын болжамдау үшін қолданыла алады.
Аймақтық экономикалық талдауда "шығын-шығару" матрицасының қолданылуы сапалы жаңа деңгейде аймақтық ұдайы өндірістің жалпы көрсектіштерін қалыптастыру мәселесін шешуге мүмкіндік береді.
Аймақ шеңберінде өндіріс факторларын ұдайы өндіру бойынша шаруашылық және әлеуметтік байланыстардың бөліктерін салыстырмалы оқшауландыру бірегей аймақтық ұдайы өндірістік циклы мен оның құрамында бірқатар локальды ұдайы өндірістік циклдардың қызмет етуінің әрекет етуі жайлы сөз қозғауға мүмкіндік береді. Оларға жататындар:
- табиғи ресурстардың пайдаланылуы;
- еңбек ресурстарының пайдаланылуы;
- жанармай-энергетикалық цикл;
- химия-орманды цикл;
- инвестициялы-құрылыс циклы;
- агроөнеркәсіптік цикл;
- ақшалай-қаржылық цикл;
- өндірістік инфрақұрылым циклы;
- институционалды-ақпаратты инфрақұрылым циклы;
- халыққа арналған азық-түлік емес тауарларын өндіру циклы.
Аталған барлық циклдар өз мақсаттары және міндеттері бар дербес құрылымдар ретінде қарастырыла алады, бірақ олар аймақтың шаруашылық субъектілерінің мүдделерін оның даму міндеттерімен байланыстыра отырып, өзара әрекеттеседі. Бірқатар жалпыаймақтық мәселелердің шешілуіне ықпал ете отырып, олар инфрақұрылымдық қызметтер ұсына және халықтың өмір сүру деңгейінің артуын қамтамасыз ете отырып, жекелеген кәсіпорындар мен ұйымдардың нақты мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Локализациялау деңгейі жоғары ұдайы өндірістік циклды және аймақтық ұдайы өндірістік циклын басқару нәтижелері – аймақты кешенді экономикалық және әлеуметтік дамыту, экономиканың құрылымдық қайта құрылу, қоршаған ортаны қорғау және халықты әлеуметтік қорғау міндеттеріне жауап беретін пропорцияларды қалыптастыру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
Аймақты талдаудың қандай әдістері әрекет етеді?
Экономико-математикалық модельдердің қандай бағыттары бар?
Өмір сүру деңгейін талдау үшін қандай көрсеткіштер жүйесі қолданылады?
Аймақтық макроэкономикалық көрсеткіштерді атаңыздар.
Ұлттық есеп жүйесін аймақтандыру ерекшеліктері қандай?
В.Леонтьевтің «шығын-шығару» кестесінің мәні неде?
Такырып 6. Қр аймақтары экономикасының тарихи-географиялық сипаттамасы
6.1.Қазіргі заманғы Қазақстан экономикасының кеңістік құрылымының тарихи және физика-географиялық факторларға тәуелділігі
6.2.Қазақстан аймақтарының бұрынғы әкімшілік-әміршіл экономикадағы рөлі және орны қазіргі заманғы аймақтық дамудың негізі ретінде
6.3.Белгілі бір аумақтардың шикізат бағыттылығының күшеюі және моносалалық аймақтардың пайда болуы