44 Сүрі танапты өңдеу технологиясын құру үшін мәліметтер шифрлері

1			2		3			4	5
		2214 4456 6641 8863		ІІ42~ 3373 4442 6626 8851		1127 3327 5582 7734 8853				2232 3353 5531 7722 9962		2252 4426 9658 7713 9957
		1122 2226 4421 6641 8814		1163 3361 4456 6637 8863		1136 3351 5594 7748 8865				2213 3366 5564 7738 9973		2263 44375 8868 7724 9967
	1131 2237 4432 6652 8876			1144 3312 5513 6613 8875		1188 3391 5571 7757 8875				2212 3374 5571 7743 9987		2274 4441 8678 7731 9976
	1143 2243 4446 6661 8883			1151 3321 5521 6627 8883		1192 3374 5511 7766 8885				2214 4412 5593 7756 9994		2285 4452 6687 7745 9982
	1123 2252 4457 6672 8891			1163 3334 5534 6636 8898		1142 3342 5537 7773 9912				2221 4467 5514 7762 9997		2239 4473 6698 7752 9992
	1113			1172 3375		1151 3326				2232 4435		2264 4461
	9468 6683 8821 1121			5546 6643 8891 1183		5546 7783 9921 1112				5524 7773 9916 2211		6692 8844 9985 2241
	3314			3383			3317			4453		4472
	4416			5552			5573			5556		6617
	6611			1653			7796			7781		8833
	8817			9829			9932			9927		9922
	1132			1191			2211			2243		2256
	3346			3364			3324			4476		4463
	4423			5565			5588			5563		6622
	6621			7712			7795			7792		8842
	8832			8835			9948			9937		9949

6. Топырақтың физикалық-механикалық қасиеттері және орындалған далалы жұмыстардың сапасын бағалау

Топырақты өндеу сапасы қолданған құралдың конструкциясына, агрегаттың жылжу жылдамдылығына, топырақтың физикалық-механикалық қасиеттеріне байланысты болады. Оларға созымдылық, жабысқақтық, байланыстық, қаттылық және физикалық пісу жатады.

Созымдылық - топырақтың өз пішінін өзгертіп, ұзақ уақыт оны сақтау қасиеті. Ол анық ылғал ауытқуын да көрсетеді. Құрғақ күйінде топырақтың созымдылығы болмайды. Созымдылықтың жоғары шегі- топырақтың езіліп, аға бастағандағы, ал теменгі шек — топырақты жіпшеге айналдыруға болатын шегі. Созымдылық топырақтың механикалық құрамына, қарашірік мөлшеріне, топырақ сіңіру кешенінің негіздермен сіңірілуі топырақ құрылымына байланысты болады. Балшыкты топырақтардың созымдылығы ең жоғары болады. Құмды топырақтарда созымдылық болмайды. Топырақтың қарашірігі мен құрылымдылығы жоғары болған сайын созымдылық азаяды.

Жабысқақтық - топырақтың жанасқан заттарға және топырақты өндейтін құралдарға жабысу қабілеті. Құрғақ немесе шамадан тыс ылғалды кезінде топырақта жабыскақтык болмайды. Жабысқақтығы ең жоғары топырактар ол ылғаяды күйлегі механикалық құрамы ауыр топъшақтар. Жабысқақтық топырақтың құрылымдық күйі, кебірлігі және қарашірік мөлшер¹ әсер етеді.

Біріктілік топырақтың сыртқы күштердің үзу әсерінен қарсы тұру қабілеті. Ол топырақтың механикалық құрамына, құрылымдьшыққа, ылғалдану дәрежесіне, оргакикалық болуына байланысты болады. Ең төменгі біріктілік топырақтың

физикалық піскен кезеңінде болады.

Қаттылық - топырақтың ішіне қысымның күшімен бір, ененің кіруіне қарсы түру қабілеті. Ол арнайы приборлармен яықталады қатшлықты өлшегіштермен. Топырақтың аттылығы оның ылғалдануына, сіңірілген негіздердің құрамына, механикалық құрамына жене топырақтың қарашірік мөлшеріне байланысты болады.

Топырақтың өзіндік қарсыластығы мен оның қаттылығы арасында тышз байланыстылық бар. Жоғары қаттылығы бар топырақты өндегенде үлкен тоң кесектер пайда болады, агрегаттың өнімділігі төмендейді де жанар май шығыны көбейеді,

Топырактын физикалык пісуі — топырақтың жақсы уатылып, топырақты өндейтін құралдардың жұмыс органдарына жабыспайтын күйі. Топырақты өңдеудің жоғары сапасына оның физикалық пісуі кезеңінде жетуге болады. Сонымен қатар, піскен топырақты өндеуге әлдеқайда төменірек тарту қуаты қажетті болады.

Топырақтың физикалық пісу күйі ең бастысы оның ылғалдылығымен аныкталады. Топырақтардың көбінде ол шекті пайалалық су сыйымдылықтан (ШДСС) 60-тан 90%-ға дейін ауытқиды. Топырақты өндеу әдістерінің көбін тек қана топырақтың пісу кезеңінде ғана жасауға болады. Физикалық пісу ' кезеңіне дейін өндесе топырақ құралдарға жабысып жүгады. нашар уатылады. Құрғақ топырақтарды өкдегекде окы | тозандатады, тоң кесектер пайда болады т. б.

Физикалық пісуді қарапайым әдіспен анықтау үшін бір уыс топырақты қысып кеуде биіктігінен жерге тастау керек. Егер ол " ұсақ бөлшектерге бөлінсе пісу кезеңі бар дегені. Әдетте, ¹ физикалық пісу кезеңінде топырақ айдарының үсті сөл құрғап тұрады да, олардың арасы болады.

Топырақтың физикалық пісуін дәлірек анықтау үшін танапқа трактормен байқау үшін кіріл көру керек.

Физикалық пісуге лайықты пайда болу кезеңі мен ьшғалдылық ауытқуы топырақтың механикалық құрамына, жер бедеріне және беткей экспозициясына, құрылымдық күйіне, Қарашірік мөлшеріне, агрегаттың жылжу жьшдамдығына және топырақты өвдейтін машиналардың жұмыс органдарының типіне байланысты болады. Жеңіл топырақтарда ауыр топырақтарға Қара-анда физикалық пісу ертерек пайда болады; су айрықтар мен оңтүстік беткейлер солтүстікке карағанда ертерек кебеді. Топырақтарды дискілі құралдармен және тегістеп қопсытқышпен сапалы өңцеу үшін қажетті ылғалдылық культиваторларға қарағанда әлдеқайда кендеу болады. Агрегаттьт жоғары жылжу жылдамдығында, төмен жыддамдыққа қарағаңда ылғалдылығы жоғарылағанда топырақты өңдеуге болады.

Егер агротехникалық әдістер онтайлы кезенде және жоғары сапамен жасалса, өсімдіктердің өсіп-дамуына қолайлы жағдай туады, ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігі артады.

Далалық жұмыстардың сапасын бақылау дегеніміз агрономиялық қызмет жағынан агротехникалық талаптардьщ орындалуын үнемі бақылау.

Аңыздарды сыдыра жырту. Аңыздарды сыдыра жыртқанда өндеу терендігін, арамшептерді кесу дәрежесін, топырақтың қопсуын және танаптың тегістігін бақылайды.

Әндеу тереңцігін агрегатгың бірінші бақылау жолында, ол 20-30 м өткеннен кейін металды немесе ағаш сызғыпшен тексереді. Сызғыш кіргізетін жерді сәл тегістеп тығыздайды. Өткен жол ұзындығынан 25-30 өлшемнен кем болмау керек, Өвдеудің орташа фактілі тереңдігі берілген тереңціктен 2 см-ден аспау керек. Дискілі батареяның көлденең біркелкілігін бір батареяның жолынан көлденең өндеу тереңцігін өлшеп анықтайды. Ауытқу ±1 см-ден аспау керек.

Сыдыра жыртқыш өткен қатар білік арасының биіктігімен өңцелген танап бетінің тегістігі анықталады, ол 8-10 см-ден аспау керек.

Кесілген және кесілмеген арамшөп санын алқабы 1м² (Іхім) рамка шегінде саналады. Рамкалар 10-15 орыннан кем емес жердің диагоналінен алынады. Арамшөптердің қиылу дәрежесін (Сп) мына формуламен анықтайды:

Мұнда, П - қиылған арамшөп саны, дана/м²,

Н - қиылмаған арамшөп саны, дана/м².. Жырту сапасы тереңдігінен, тегістігінен, тон кесектілігінен, өсімдік қалдықтарының толық енгізілуінен, аудару дәрежесінен, атжал болмауынан бағаланады. Өндеу терендіпя қарық әлтегііппек кемесе сызғыішіек ашық, қарықта (31-сур^е5/ және жыртылған жердің диагоналынан анықтайды. 15-20 өлшемнен кем болмау керек.

32 сурет Топырақ бетінің тегістігін 10 метрлі болуы бар баумен анықтау. А. Негізгі орнындағы бау тартылып тұр Б. Өңделеген танаптың бедерінің бау қайталайды.

Жыртылған жер бетінің тегістігін бау және рулетканың көмегімен 32 сурет анықтайды. Жыртылған танапта бір- бірінен 10 м қашықтыққа екі қазықша қояды. Олардың арасына ұзындығы 10 м бау салады, ол топырақ тегіс еместігін түгел қайталайды. Екінші қазақшаға жетпейтін бау бөлігі жалпы ұзындыққа пайызбен көрсетілетін тегіс еместік коэффициенті болып саналады.

33 сурет. Профилеметр арқылы (а) және сызғыш арқылы (б) топырақ бетінің айдарлығын анықтау, ұзындығы сәйкес 2 метр жөне 50 см. 1. жанынан қарағанда. 2. үстінен қарағанда.

Егіілің ірі кесекін көзбсн және алқабы і м² квадратты рамканың көмегімен бағалайды. Рамканы егістіктің үстіне салып, келденеңінен 5 см-ден ірі агрегаттар алып жатқан алқапты санайды. Дм²-пен көрсеті жөн ірі кесекгер алып жатқан рамканың жалпы алқабынан пайызбен көрсетілген алқап Ф¹ кесектік болады. Ол 15%- дан аспау керек.

Танап бетікің айдарлығын айдар бкіктігік сызғышпек арқылы анықтайды. Ол үшін топырақ бетіне рейканы (профилеметр болмаса), сосын айдардың астынан рейкаға орташа мәні 7 см-ден аспау керек.

Жырту сапасының басқа көрсеткіштерін (қыртыс аударымы, длдықтар енгізілуі, атжалдар болуы) жыртылған танаптың

Диагоналі анықтайды.

Қопсыту- Қопсытқыштардың жұмыс сапасын өңдеу терендігіне, қарық түбінің тегістігіне, арамшөптердің толық кесілуіне және егістік атжалдығына қарай бағалайды.

Өндеу тереңдігін өлшеу үшін топырақ бетін тегістеп сызшшты қатты жерге дейін кіргізеді. Өлшемдердің орташа мәні 20 өлшемнен кем емес) берілген терендіктен 1 см-ден артық ауытқымау керек.

Топырақтың культивация жасалынған қабаттың түбі

34 сурет. Рейка және сызғыш көмегімен культиватормен өңдеген қабаттың тегістігін бақылау,

Қарықтың түбінің тегістігін сызғыш пен рейка арқылы анықтайды. Ол үшін екі-үш жерден топырақтың борпылдақ қабатын алады, қарықтың түбіне сызғышты салады (культиватордың алымының барлық еніне. Түбінін, тегіс еместігі 1 см-ден аспау керек (34 сурет). Арамшөптердің кесілу толықтығы алқабы 1 м² рамканың шегінде кесілмеген арамшөптердің санауымен бақыланады. Сондықтан кесілмеген арамшөптер саны 1-3-тен аспау керек. Беткі қабаттың айдарлығын, қопсытудың басқа әдістегілеріндегідек басқа әдіспен 2-3 жерде бақылайды: профилеметрмен немесе сызғышпен агрегаттың жүрген жолына көлденең болады.

Отамалы дақылардың қатараралық ендеулері. Қатараралық Культивацияның сапа көрсеткіштеріне қопсыту тереңдігі, қорғау аймағының ені, мәдени дақылдарға зақым келтіру дәрежесі. арамшептерді қию дәрежесі жатады.

Культивация тереңдігін тексеру үшін қатартопырақты тегістейді, қорғау аймағына рейка қояды өнделген жерге сызғышты қатты жерге дейін енгізеді. Рейканың астынғы жағынан қатараралықтың үш жерінен, кулътиватордың толық енінен қопсыту терендігін өлшейді, өндеудің тереңдігін есептейді. Ол берілген теренділіктен ауытқымау бір жақты табан үшін Ісм, жебе табан, қопсытатын табан 2см. Культиватордың жұмыс мүшелері қалдырған орташа тереңдігі гонның ұзындығымен өлшенеді. Ол 4 см-д аспау керек.

Бақылау аймағының енін гонның ұзындығьшен 3 жердең бақылайды. Қорғау аймағы қатардың ортасынан 10-15 см болу керек. Берілген қорғау аймақтың орташа енінен ауытқуы 2 см-ден аспау керек. Мөдени дақылдардың зақым келу дәрежесін анықтау үшін агрегат өткенге дейінгі қатардағы өсімдік саньщ және агрегат өткен соң зақым келген өсімдік санын санайды. Зақым келген өсімдіктер санын пайызбен бақьшайтын қатардың ұзындығывдағы жалпы санына көрсетіп, агрегатпен жасалынған өсімдіктердің зақым келтірілуін анықтаймыз.

Бірінші және екінші өңдеулерде ол 5-7%, кейінгілерде 15-20% - дан аспау керек. Өнделген алқаптың еніндегі барлық арамшөптер кесілген болу керек.

Тырмалау. Тырмалаудың сапасын үш негізгі көрсеткішпен анықтайды: өндеу терендігімен, топырақ кесектігі және бетінің тегістігімен. Копсыту тереңдігін сызғышпен танаптың диагоналымен алдын ала сәл топырақ бетін тегістеп 10 жерінен өлшейді, орташа тереңдіктің берілгеннен ауытқуы 2 см-ден аспауы керек.

Танап бетінің тегістігін көзбен анықтайды немесе сызғыштың көмегімен кем дегенде 10 жерден участок диагоналынан айдар биіктігін немесе қарық терендігін өлшейді. Ол 4 см-ден аспау керек.

Кесектер болуын кем дегенде 10 жерден загон диагоналінен 1 м² алқапты рамка қойып және рамканың ішіндегі диаметрі 5 см-ден ірі кесектерді санап анықтайды. Кесек саны 5 дана/м –тан аспау керек.

Өскін кейінгі тырмалау. Кәдімгі егістіки тырмалады бағалауға қолданған көрсеткіштерге қосымша, өскін шыққаннан кейінгі тырмалауды бағалау үшін, далалы дақылдардың әскікдсрікс зақым келуік текеереді, ол аспау керек.