21. «Шу» мен «дірілдің» анықтамасы, адам ағзасына тигізетін әсеріне сипаттама беріңіз олардың қауіпті әсерінен қалай қорғануға болады.

Техногендік сипаттағы төтенше жағдай – адамдардың өз қолдарымен жасалып жатқан апаттармен қирауларды айтады. Сондай қауіптердің бірі – шу болып табылады. Шу – қалалардағы атмосфераның ластану түрі. Атмосфераның ластануының адам ағзасына өте қауіптілігімен маңызды. Онвң жағымсыз әсері шудың белсенділігіне, спектрлік құрамына және әсер ету ұзақтығына байланысты болады. Шудың жазық түрі азырақ әсер етсе, ол тар интервалдағы шу көбірек әсер етеді. Ең үлкен дәрежеде зиян келтіретін шу 3000 – 5000 Гц диапозонды болады.

Шу тек қана есту мүшелеріне ғана емес, сонымен қатар адамның жүйке жүйесінің орталығына, жүрек жұмысына, басқа да аурулардың тууына әсер етеді. Дыбыстардың ішінен өте күшті әсер етуші вертолеттер мен самолеттер болып табылады.

Видрациялар – серпімді дене мен айнымалы физикалық өрістің ықпалында болатын шам алы механикалық толқулар берілу жолдары бойынша , бағыты бойынша, уақыты бойынша классификацияланады. Вибрация жоғары биологиялық іскерлікке ие факторлар қатарына жатады. Әсер тетуші вибрация деңгейімен ағзаның жауап беру реакциялары арасында сызықтық байланыс жоқ. Оның себебі резонанстық байланыс жоқ.

Виброизоляция – вибрация тарапынан қорғаныс. Виброизоляция жасау үшін серпімді материалдардан алынған амортизаторлар қолданылады. Вибрация белгілі бір мөлшерде адам ағзасына жағымды ісер етеді. Алайда вибрациялық потология пайда болады. Бұл вибрация кезінде туындайтын ауру түрі.

шудан қорғайтын көп қабатты шыныдан жасалған жарық өткізгіш мөлдір конструкция - жоғарғы дыбыс оқшаулау қасиетін қамтамасыз ететін (көп қабатты шынының басқа түрлерімен салыстырғанда) конструкция

22. Лазерлі, инфрақызыл сәулеленулеріне түсінік беріңіз және олардан қорғану шаралары қандай?

Лазер дегеніміз- жылулық, химиялық, электр энергиясын, электро магниттік өріс энергиясына айналдыратын құрылғы.Шу, вибрация және т.б.техногендік сипаттағы тж туғызатын факторлар қатарына лазер жатады. Лазер бұл тіршілік ортасына қауіп төндіруші факторлардың бірі. Лазерлік қоспаларды дайындауда эксплуатациялауда және сынақ жүргізу барысында адам физикалық, химиялық және психофизиологиялық қауіпті және зиянды факторларға тап болуы мүмкін. Физикалық факторлар: лазерлік сәулелену, лазерлік құрылғылардың жұмысына ауырлық күші түскенде,импульс әсерінен жарық түсуінің жоғарылауынан,лазерлік жұмыстар әсерінен шудың көтерілуі негізінде және вибрация болғанда, лазерлік жұмыс алаңында инфрақызыл радиациясының көбеюінде лазерлердің қатты қозғалу барысында құрылғылардың бұзылуы.

Химиялық факторлар: жұмыс алаңының лазерлік құрылғы арқылы бүлінуі, ауа бүлінуі; иісті газдар мен лазерлік құрылғылардың буы пайда болғанда. Психофизиологиялық факторлар: монотопия, гипоКИнезия, эмоцианалдық күш түскенде, ПСИХОФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ДИСКОМФОРТ; анализаторлық функцияларға яғни көру, есту мүшелері жұмысына әсер етеді.

Лазерлік сәулеленудің негізгі ерекшеліктері:жоғарғы дәрежедегі когренттілік,монохроматты ,шоқтың қатаң бағытталуы,сәулелердің аса қуаттылығы.

Лазер түрлері: Рубин лазері,Газ лазері,Жартылай өткізгішті,Газодинамикалық

Лазерлік сәулелерден қорғанудың арнайы тәсілдері қалыптасқан. Оларға мыналар жатады:

• лазердің қолдану аясындағы жұмыстарда ұйымдасқан тексеру жұмыстарының жүргізілуі;

• тұлғаның лазерлік құрылғыларды пайдаланбас бұрын оны жақсы танып білетін білімділігі өте жоғары деңгейде болуы;

• медициналық бақылау ұйымдарының болуы;

• қорғанатын құрылғыларды, приборларды пайдалану;

• құрылғыларды дұрыс алмастыру, жұмыстан тыс кезде блокка қою қажеттілігі.

Көпшілігіміз бос уақытымызды таза ауада өткізгенді жақсы көреміз. Бірақ қыздырынған уақытта қаншалықты ультрафиолет сәулесін сіңіріп жатқанымызға мән бермейміз. Ал денеге сіңген ультракүлгін сәуле артқан сайын зияны да соншалықты көбейе түседі екен. Мамандардың айтуынша, ультракүлгін сәулелер терінің қатерлі дертке ұшырауына себепші болатын көрінеді. Тұтастай алғанда, күн сәулесінің тері мен ағзаға пайдасы зор. Құрамындағы Д дәрумені тіс, тырнақ, шашқа ең қажетті кальцийді алмастыруға көмектеседі. Қыс мезгілдерінде тері ауруларының көбеюі де ультракүлгін сәулесі жетіспегендіктен. Жағажайда байқаусызда ұзақ уақыт жатқанда тері күйіп кетуі әбден мүмкін. Терінің қызаруы екі-үш күннен кейін пайда болады да, дененің қызуы көтеріліп, әлсізденеді. Ультракүлгін сәулесінен теріні қорғайтын пигмент-меланин. Ол сәулені бойына сіңіріп алып ультракүлгін-фильтр секілді теріні сақтайды. Қартайған тері зиянды сәулелерді көп тартады. 1. Жаңбырлы күні қолшатыр немесе су жібермейтін плащсыз далаға шықпасақ, жаздыгүні де күннен сақтану үшін етек-жеңі ұзын киіммен жүру керек. Әрі матасы да теріге жабыспайтын жеңіл болғаны жөн. 2. Қолшатырыңыз болмаса, міндетті түрде қалпақ киіп жүріңіз. 3. Тікелей күн сәулесінен гөрі көлеңкеде тұруға жұмыстаныңыз. Терлегенде ағзадағы қажетті тұздар да жоғалады. Сол себептен жиірек минералды, қайнаған су ішіңіз. 4. Күннен қорғайтын кремді үйден шығардан 30 минут бұрын жағыңыз. Терлесеңіз немесе суға түссеңіз қайталап жағып алыңыз. Қай фирманың күн сәулесінен қорғайтын кремі болмасын, екі сағаттан кейін қорғаныш қуаты азаяды. 5. Ультракүлгін сәулелері көзге де кері әсерін тигізеді, сондықтан көзілдірік киіп жүруді естен шығармаңыз. 6. Жағажайда құмның үстінде көп отыруға әуес болмаңыз. Ал жалпы ультра күлгін сәулелермен жұмыс жасайтын адамдар, яғни қызметшілердің қорғану жолдарының негізгі шараларына мыналар жатады:қорғаныс экрандарын пайдалану, жеке қорғаныс үшін арнай киімдер кию қажет, көзді қорғау үшін арнайы көзілдірік тағу қажеттілігі бар.

Қорытындылай кететін болсақ, адамдар ультракүлгін және басқа да сәулелену ауруына ұшырайды, оның ауыртпалық деңгейі сәулеленудің қуаты мен мөлшеріне байланысты. Сонымен қатар организм клеткаларында қауіпті ісіктердің болуына алып келетін өзгерістер өтеді