Тақырып: 2 Бөлім. Геоморфология жәңе төрттік геология негіздері. Геоморфология жәңе төрттік геологияның мазмұны.

Геоморфология н/ е төрттік геология- жалпы жер туралы ғылымдардың ішіндегі салысырмалы жас ғылым. Олар бір бірімен тығыз байланысты .

Геоморфология – жер рельефтері туралы ғылым. Оның морфологиясы, морфометриясы , генезиясы, жасы және шығу тарихы туралы ғылым.

Олар рельефтердің пайда брлуындағы адамның шаруашылық ғылыми көрінісі.

Геоморфологияның негізгі объектісі

Жер бетінің қазіргі рельефі ж/ е оның даму тарихы. Оның маңызды ерекшелігі өзінің бойына әртүрлі формаларды біріктіру реті: жерден геоидқа дейін , материктер мен мұхиттардың таулы аймақтар ж/ е жазықтар, төбелер, ойыстар жердің біртекті тегіс еместігін сипаттайды. Геоморфологияның басты міндеті:

1. Рельефтердің жан- жақты зерттеу, балқыламалы формалардың типтері, морфолог. Рельефтердің кешенді формаларын анықтау, олардың бір- бірімен , геологиялық құрылымдармен континенталдық шөгінділермен байланысын анықтайды.

2. Релеф құрушы эндогендік ж/ е экзогендік процестерді ж/ е оларға геологиялық ж/ е географиялық факторлардың әсер етуін , яғни релефтің генезисін ж / н оның классификациясын анықтайды. Релефтің даму тарихын анықтайды.

Геоморфология- бедердің құрылысын , жаралуын, даму тарихын ж/ е қазіргі динамикалық жағдайын зерттейтін ғылым.

Бедердің пайда болуына ішкі және сыртқы процестер әсер етеді. Эндогендік процестерге тау жаралу, жер сілкіну, жанартау әрекеті, тектоникалық құбылыстар жатады. Экзогендік процестер күг жылуынан қуат алады. Бұған тау жыныстарының үгілуі, жел, ағынды су, мұздық, су толқыны жатады.

Геоморфологияның негізгі ұстанымдарының бірі- бедердің географиялық құрамбөліктерінің бірі бола тұра, бүкіл табиғатпен тығыз байланыста тұтас алынып қаралуы, ол өзі ғана өзгеріп қоймай, жалпы табиғаттың дамуына әсер етеді. Бедер, географиялық ландшафтының ж/ е географиялық ортаның негізгі бөліктерінің бірі.

Геоморфология- жалпы ж/ е аймақтық болып бөлінеді. Жалпы геоморфология бедердің пайда болуы мен дамуын геоморфологиялық кешен ретінде кең көлемде алып қарайды. Аймақтық геоморфология құ лық, мұхит, теңіз бедерінің нақтылы бір н/ е бірнеше бөлігін зерттейді.

Қолданбалы геоморф. – бедерді өндіріс – шаруашылық қажетіне пайдалану жолдарын зерттеумен шұғылданады.

Палеогеоморфология – өткен дәуірдегі бедер пішіндерінің даму жолдарын зерттейді.

Құрылымдық геоморф. – бедер түрінің морфоқұрылымын анықтайды.

Климаттық геоморф. – көбінесе сыртқы күштердің әсерінен пайда болған бедер түрлерін , яғни морфомүсінін зерттеумен шұғылданады.

№18 Сабақ

Тақырып: Құрлық бедері дамуының және құрлықтық түзілімдер қалыптасуының негізгі заңдылықтары.

Бедер эндогендік және экзогендік процестер әсерінен өзара қалыптасқан құрлық беті ж/ е мұхит түбі пішіндерінің жиынтығы . қысқаша айтқанда бедер жер пішінінің жиынтығы. Бедер жеке пішіндерден , ал пішіндер элементтерден тұрады. Бедер пішіндері оңаша және ашық оң және теріс жай және күрделі болып келеді. Эндогендік агенттер әрекетінен бұрпылдақ тау жыныстары үйіліп шоғырлану арқылы аккумуляцялық бедер пішіндерін ж/ е ұзақ уақыт төгіліп шайылу арқылы денудациялық ж/ е эрозиялық пішіндерге қалыптастырады.

Морфография бедердің сыртқы бейнесін оның пішінін бейнелеу.

Морфометрия бедерге сандық сипаттама берілді.

Морфометриямен белгілі геоморфология аймақтарының бедер пішіндерінің өлшеу үшін жүзеге асады .

Бедердің генетикалық типтері. Генезис- шығутегі, пайда болуы. Белгілі бір табиғат әрекетінен қалыптасқан морфологиялық , морфогенезисі жағынан ұқсас жер беті пішіндерінің заңды түрде үйлескен табиғат құрылысы.

Жер бедері пішіндері өздерінің мөлшеріне қарай төмендегідей топтарға бөлінеді.

1. Бедердің планеталық пішіндері

2. Бедердің мегапішіндері

3. Макро пішіндер

4. Мезо пішіндері

5. Микро пішіндер

6. Нано пішіндер

Планеталық пішіндер жер бетінің жүздеген н/ е мыңдаған млн шаршы км қамтиды. бұларға жатады:

1. Материктер

2. Геосинклендік белдеулер

3. Мұхит тағаны , түбі

4. Орта мұхит жоталар

Материктер- жер бетінің ең ірі дөңес пішіндері. Материктердің маңызды ерекшелігі- жер бетінің қыртысының материктік типінен құралуы.

Мұхит түбі н/ е мұхит тағаны – дүние жүз. Негізгі бөлігі олардың тереңдігі 3 км – ден төмен және жер қыртысының мұхиттық түрімен сипатталған.

Геосинкл. Белдеулер- көбінесе материктер мен мұхиттар арасындағышекарада және құрлық шегінде орналасады.

Орта жот. Өзінің ұзындығымен дүние жүз. Ең кең таралған таулар жүйесі болып табылады.

Мегапішін- жүздеген ж/ е ондаған мың шаршы км аумақты қамтиды. ( материктер, жазықтар)

Макропішін- мегапішіннің құрамдас бөлігі бөлігі болып саналады.

Мезопішін – аумағы әдетте бірнеше шаршы км немесе ондаған шаршы км (жоталар, сайлар, жыралар)

Микропішін- ірі пішіндердің бөлігі болып саналатын кішігірім кідір- бұдыр түрлері.

Нанопішін- макро, мезо және микропішіндердің үстін никелдендіріп бөлшектейтін өте ұсақ кедір- бұдырлар.

№19 Сабақ