№ 17 Билет

1. Мұнайға жеке меншік құқығын ж/е мұнай пайд-у құқығын қорғау[Мұнай туралы Заң/қолд.Шықты]

3-б.. Мұнайға меншiк құқығы.1. ҚРжер қойнауындағы табиғи жайылған мұнайдың бәрi де тек қана ҚРменшiгi болып табылады.2. Жер бетiне шығарылған мұнайдың меншiк иесi контрактiмен айқындалады.Жер бетiне шығарылған мұнайға иелiк ету құқығы, егер контрактiде өзгеше көзделмеген болса, меншiк иесiне берiледi.3. Сақтау үшiн жер қойнауына қайтарылған мұнай жер бетiне шығарылған мұнай ретiнде қарастырылады ж/е оның меншiк иесi контрактiмен айқындалады. 8-1-б.. Мұнай операцияларын жүргiзуге арналған құқықтың пайда болуы 1. Мұнай операцияларын жүргiзуге арналған құқық:1) Осы Жар-ққа сәйкес Мұнай операцияларын жүргiзуге арналған құқықты беру;2) Осы Жар-қпен белгiленген шектерде Мұнай операцияларын жүргiзуге арналған құқықты беру;3) әмбеб. құқық мирасқорлығы тәртiбiмен Мұнай операцияларын жүргiзуге арналған құқықтың ауысуы арқылы пайда болады.2. Жер қойнауын пайд-у Құқығының пайда болуы үшiн белгiленген заңдардың нормалары осы Жар-қпен өзгеше белгiленген жағдайларды қоспағанда, Мұнай операцияларын жүргiзуге арналған құқықтың пайда болуымен тең дәрежеде қолд-ды..8-2-б.. Мұнай операцияларын жүргiзуге арналған құқықты беру.1. Мұнай операцияларын жүргiзу құқығы конкурссыз негiзде басым тәртiппен Ұлттық компанияға берiледi, ал өзге жер қойнауын пайд-ушыларға ҚР Президентiнiң "Жер қойнауы ж/е жер қойнауын пайд-у туралы" 1996 ж. 27 қаңтардағы заң күшi бар Жарлығымен белгiленген тәртiппен Контракт жасасу жолымен конкурс өткiзу нәтижелерi негiзiнде берiледi.2. Жерасты қоймалары мен Мұнай резервуарларын Салуға ж/е пайд-уға арналған құқық Құзыреттi органмен (уәкiлеттi мемлекеттiк орган) тiкелей келiссөздер жүргiзудiң негiзiнде берiледi.3. Теңiзде Мұнайгаз құбырларын Салуға арналған құқық тиiстi мемлекеттiк орг-ң рұқсаты арқылы берiледi.4. Теңiзде Мұнайгаз құбырларын пайд-уға арналған құқық Құзыреттi орг-ң (уәкiлеттi мемлекеттiк орган) тиiстi рұқсаты арқылы берiледi. 8-3-б. Мұнай операцияларын жүргiзуге арналған құқықтарды беру.1. Барлау, Өндiру, бiрлесiп Барлау жүргiзу мен Өндiруге арналған, сондай-ақ жер асты қоймалары мен Мұнай резервуарларын Салуға ж/е пайд-уға арналған құқықтарды беруге Контарктiге тиiстi өзгерiстер енгiзу арқылы, ҚР Президентiнiң "Жер қойнауы ж/е жер қойнауын пайд-у туралы" 1996 ж. 27 қаңтардағы заң күшi бар Жарлығымен белгiленген тәртiпте жол берiледi.2. Теңiзде Мұнайгаз құбырларын Салуға ж/е оларды пайд-уға арналған құқықты беруге жол берiлмейдi.

2. Жер қойнауын пайд-у құқығы мен жер учаскелерімен азаматтық-құқықтық шарттарды жүзеге асыру тәртібі.34-б.. Жер қойнауын пайд-у құқығының туындауы.1. Жер қойнауын пайд-у құқығы:1) беру;2) табыс ету;3) құқық мирасқорлығы тәртібімен ауысу жолымен туындайды.2. Жер қойнауын пайд-у құқығын беру жер қойнауын пайд-у құқығын тұлғаға тікелей мемлекеттің беруін білдіреді.3. Жер қойнауын пайд-у құқығын табыс ету жер қойнауын пайд-у құқығын тұлғаға басқа жер қойнауын пайд-ушының беруін білдіреді.4. Жер қойнауын пайд-у құқығының құқық мирасқорлығы тәртібімен ауысуы заңды тұлғаны қайта ұйым-у кезінде ж/е жер қойнауын пайд-у құқығына ие жеке тұлға қайтыс болған кезде құқық мирасқорында жер қойнауын пайд-у құқығының туындауын білдіреді.35-б.. Жер қойнауын пайд-у құқығын беру.1. Осы б.тың 5, 6, 9 ж/е 10-тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жер қойнауын пайд-уқұқығын беру келiсiмшарт жасасу жолымен жүргiзiледi.2. Барлауға, өндіруге, бірлескен барлау мен өндіруге арналған келісімшарт конкурс нәтижелерінің негізінде оның жеңімпазымен жасалады.Конкурс өткізбей-ақ, тікелей келіссөздер негізінде:1) барлауға арналған келісімшарт негізінде коммерция-қ табумен байланысты өндіруге арналған жер қойнауын пайд-у құқығын алуға айрықша құқығы бар тұлғамен өндіру жөніндегі операциялар жүргізуге;2) барлаумен н/се өндірумен байланысты емес жерасты құрылыстарын салу ж/е (н/се) пайд-у жөніндегі операциялар жүргізуге;4) ұлттық компаниямен барлау ж/е (н/се) өндіру жөніндегі операциялар жүргізуге;4-1) «Индустрия-қ-инновация-қ қызметті мем-к қолдау туралы» ҚРЗаңынасәйкес индустрия-қ-инновация-қ қызмет субъектілерімен барлау ж/е (н/се) өндіру жөніндегі операцияларды жүргізуге;5) осы Заңның 54-бабының 4-тармағында белгіленген жағдайда барлау ж/е (н/се) өндіру жөніндегі операциялар жүргізуге;6) қойнауында жерасты сулары бар жер учаскесінің меншік иесі н/се жер пайд-ушысы осы учаскеде арнаулы су пайд-у құқығын иеленген жағдайда, онымен ха-қты ауыз сумен н/се шаруашы-қ-тұрмыстық сумен жабдықтау үшін тәулігіне екі мың текше метрден астам көлемдегі жерасты суларын өндіру жөніндегі операциялар жүргізуге келісімшарттар жасалады 4. Барлаумен н/се өндірумен байланысты ж/е барлауға н/се өндіруге арналған келісімшарттардың жұмыс бағдарламаларында көзделген жерасты құрылыстарын салуға ж/е (н/се) пайд-уға жер қойнауын пайд-уқұқығын беру талап етілмейді.5. Шаруашы-қ-ауыз су ж/е өндірістік-техника-қ мақсаттағы жерасты суларын тәулігіне елу текше метрден екі мың текше метрге дейін алу лимиттерімен өндіру құқығын беру су қорын пайд-у ж/е қорғау, сумен жабдықтау, су бұру саласындағы уәкілетті орган берген рұқсаттың негізінде жүзеге асырылады.6. Жер қойнауын пайд-ушыға пайдалы қазбаны өндірудің технология-қ схемасына сәйкес өндірістік-техника-қ жерасты суларын тәулігіне екі мың ж/е одан да көп текше метр көлемінде қаттарға айдау үшін оларды барлау н/се өндіру не тау-кен қазбаларын пайд-у кезінде су деңгейін төмендету мақсатында жерасты суларын өндіру құқығын беру индустрия-қ-инновация-қ қызметті мем-к қолдау саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен, жер қойнауын зерттеу мен пайд-у жөніндегі уәкілетті орг-ң рұқсат беруі арқылы жүзеге асырылады.Осы тармақтың ережелері жер қойнауын пайд-уға жасалған келісімшарт шеңберінде жер қойнауын пайд-ушы жүзеге асыратын, тау-кен қазбаларын пайд-у кезінде су деңгейін төмендету мақсатында жерасты суларын өндіруге қолданылмайды.7. Осы б.тың 10-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, кең таралған пайдалы қазбаларды барлауға н/се өндiруге жер қойнауын пайд-у құқығын беру облыстың, республика-қ маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органымен келiсiмшарт жасасу жолымен жүргiзiледi.8. Жер қойнауын мем-к геология-қ зерттеуге жер қойнауын пайд-у құқығын беру жер қойнауын мем-к геология-қ зерттеу жөніндегі операцияларды жүргізуге жер қойнауын зерттеу мен пайд-у жөніндегі уәкілетті органмен келісімшарт (шарт) жасасу арқылы ол белгілеген тәртіппен жүргізіледі.9. Кең таралған пайдалы қазбаларды өз мұқтажы үшін, сондай-ақ тәулігіне елу текше метрден аспайтын көлемде жерасты суларын өндіруге арналған жер қойнауын пайд-у құқығын беру қойнауында кең таралған пайдалы қазбалар мен жерасты сулары бар жер учаскесін жеке меншікке н/се жер пайд-уға берумен бір мезгілде жүргізіледі. Жер учаскесін уақытша жер пайд-уға беру кезінде кең таралған пайдалы қазбаларды өз мұқтажы үшін, сондай-ақ тәулігіне елу текше метрден аспайтын көлемде өндірілетін жерасты суларын пайд-у талаптары уақытша жер пайд-у туралы шартта көзделуі мүмкін.10. Жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарын, темiржолдарды ж/е гидроқұрылыстарды салу (реконструкциялау) ж/е жөндеу кезiнде пайдаланылатын кең таралған пайдалы қазбаларға арналған жер қойнауын пайд-у құқығын беру индустрия-қ-инновация-қ қызметті мем-к қолдау саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен, жер қойнауын зерттеу мен пайд-у жөніндегі уәкілетті орг-ң ж/е қорш.ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орг-ң аумақтық бөлімшелерімен келісу б/ша жергiлiктi атқарушы орг-ң жазбаша рұқсаты негізінде жүзеге асырылады.

3.Қалдықтардың түсінігі ж/е түрлері. ХХ - ғасырдан бастап адамның әрекетімен жасалынған ең қауіпті мәселенің бірі, табиғи қорш.ортаға өндірістік ж/е тұтыну қалдықтармен кері әсерін тигізіп отыр. Адам баласы өмір сүру кезінде кез-келген ойық н/се сай жерлерге қалдықтарды тастап отыр, бірақ олар оның арты қандай зардаптарға әкелетінін білмейді. Дүние жүзі тәжірибесінде қатты тұрмыстық қалдықтарды залалсыздандыру ж/е утилизациялаудың 20-дан астам түрі белгілі. Аталған қатты тұрмыстық қалдықтарды залалсыздандыру ж/е өңдеу әдістерінің көбі өздерінің технология-қ күрделілігі мен қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеудің қымбаттылығына байланысты кең таралуын тапқан жоқ. Дүние жүзіндегі қатты тұрмыстық қалдықтардың жағдайын есептеу, оларды жоюдың қиындығын көрсетеді. Оның басты себебі болып олардың пропорционалды емес жылдық өсуіне байланысты қоқыс жинауға бөлінген жерлердің жетіспеуіне әкеліп отыр, ал ол экология-қ қауіпті объект болып табылады. Орта есеппен 1т қалдықтан 170 кг биогаз, 410 кг компост, 250 кг екінші ретті қалдықтарды (әйнек, мата, ағаш, пластмасса) алуға болады. Бар-қ қалдықтардың 70% жағу, пиролиз, газдандыру арқылы жылу, арнайы отын алу үшін қолдануға болады. Осы жағдайлар қатты тұрмыстық қалдықтарды жоюдың интенсивті әдістерін қолдануға әкеледі.Дүние жүзіндегі ж/е біздің еліміздегі қорш.ортаны қорғауға қойылатын талаптардың күннен-күнге өсуіне байланысты адамзаттың күделікті өмір тіршілігімен қорш.ортаға тигізілетін экология-қ қауіп-қатерді азайтудың жаңа рационалды жолдарын іздеу керек. Тұрмыстық қатты қалдықтардың қорш.ортаның ластауы - бұл Республика-қ мәселе болып табылады. Жыл сайын тұрмыстық қатты қалдықтар құрамындағы элементтері үлкейіп ж/е қиындыққа соқтыруда. Бұл сұрақты қарастыру үшін қалдықтарды қайта өңдеу н/се утилизацияны тереңірек ғылыми тұрғыдан қарастыру керек. Сондықтан Орал қаласының маңында өткізілген тәжірибеде тұрмыстық қатты қалдықтардың пайда болуы ж/е қорш.ортаға әсерін азайту шараларына бағытталған. Тұрмыстық қатты қалдықтарта гельминт тұқымы, потогенді микроағзалар, кемірушілер мен шыбындар болатындықтан санитар-қ қауіптілік туғызады. Тұрмыстық қатты қалдықтардың көп бөлігі ұйымдасқан қалдықтар орнына көміліп, тек шамалы ғана мөлшері қайта өңделуге жіберіледі. Қорш.ортаны қорғау ж/е санитар-қ мақсатта тұрмыстық қоқыстар залалсыздандырылады. Қоқыс – бұрын арнайы мақсатта қолданыста болған қағаз ж/е жеңіл өндірістік (газет, журнал, кітап, киім ж/е т.б.) сонымен қатар тағамдық ж/е өндірістік салалар қалдықтарынан тұрады. Бұл массаны түгелдей жою мүмкін емес, оны шаруашы-қ ж/е т.б. түрде қолдану қажет. Тұрмыстық қатты қалдықтар ха-қтың денсаулығы мен табиғи қорш.ортаға белгілі мөлшерде қауіптілік туғызады. Тұрмыстық қаттықалдықтар потогенді микрофлора (брюшной тиф, дизентерия, туберкулез ж/е т.б.) ж/е бар-қ паразиттік микрофауна мен макрофаунаның дамуына қолайлы болып табылады.1.1 Қалдықтар туралы жалпы түсінік. Қалдықтарды қосымша шикізат ретінде тиімді пайд-у көптеген проблемалардың шешу жолдарын ашуға мүмкіндік туғызады. Қалдықтарды қайтадан қолдану қорш.ортаны қорғаумен, бастапқы минералдарды, электр энергияны үнемдеумен, еңбек ресурстарын босатумен байланысты көптеген мәселелерді шешуге жол ашады.Кейде ойланбастан көптеген заттар мен материалдар қалдықтарға жатқызыла береді, шын мәнінде оларды әртүрлі қажеттілікке н/се басқа өндірістерге шикізат ретінде қолдануға болады.Кезінде Д.И. Менделеев «Химияда қалдықтар болмайды, тек қана қолданылмаған шикізат болады» деп айтқан. Сонымен қатар, ол озат өнім алуға технологияның басты мақсаты- пайдасыздан пайдалы өнім алуға бағытталған болу қажет деп те ескерткен. Сондықтан, ішінара н/се толығымен қайта өңдеу арқылы қажетке жаратылатын өндіріс пен тұтыну қалдықтарын екінші реттік материалдық ресурс ретінде қарауға болады.Біздің ха-қ шаруашылығында жыл сайын шығатын қалдықтардың көлемі 1 млрд. тоннадай болады. Статистика-қ мәліметтерге сүйенсек біздің елде жиналған қатты өндіріс қалдықтарының көлемі 20 млрд. тонна шамасында. Оның ішінде 5,2 млрд. тоннасы түсті металлургия өндірісінің меншігіне жатады. (4млрд. тонна тау-кен өнеркәсібінде, 1,1 млрд. тонна байыту фабрикаларында ж/е 105 млн.тонна металлургияны өңдеу процестерінен шыққан қалдықтар). Егер де қалдықтар шаруашы-қ айналымға түсірілсе, олар қорш.ортаны жақсартумен қатар, жердегі шикізат қорын да үнемдейтіні сөзсіз. Өнеркәсіп өндірістері дүниежүзілік шикізат қорының күрт елеулі азаюына әкеледі. Ғалымдардың болжауы б/ша, қазіргі пайд-у деңгейі сақталған жағдайда, мұнай мен газдың қоры 80-170 жылға, мырыш, никель, мыс қоры 100 жылға, көмір кенін 1700 жылдай уақыт бойы ғана шығаруға жетеді. Табиғи ресурстардың қоры шексіз еместігіне байланысты оларды кешенді түрде пайд-уға ерекше көңіл аударып, атап айтқанда аз қалдықты н/се қалдықсыз технологияларды жасау ж/е ха-қ шаруашылығының әртүрлі салаларында шикізат базасын қалдықтарды кеңінен пайд-у элементтердің 2-3% ғана алынып 97-98% пайдасыз нәрсе ретінде тасталынады. Қалдықтардың жіктелуі. Шыққан көздеріне байланысты өндірістегі қалдықтар екі топқа бөлінеді- өндіріс қалдықтарына ж/е тұтыну қалдықтарына.Өндіріс қалдықтарына бұйым алу процесінде шыққан ж/е жартылай н/се түгелімен өзінің бастапқы тұтыну сапасын жоғалтқан шикізаттың, материалдардың, шала бұйымдардың қалдықтары жатады. Бұл топқа сонымен қатар шикізатты физика-қ- химия-қ жолмен өңдегенде, пайдалы кендерді шығарғанда ж/е байытқанда шыққан, бірақ та өндірістік процестің бағытталған мақсатына жатпайтын, өнімдер кіреді. Тұтыну қалдықтарына пайд-уда болғаны үшін тозып өздерінің тұтыну қасиетін жойған бұйымдар мен материалдар жатады. Олар өндіріс жағдайында белгілі тәртіппен шығынға шығарылады, ал тұрмыста тасталынады.Өндіріс ж/е тұтыну қалдықтары пайдаға асырылатын ж/е пайдаға асырылмайтын болып бөлінеді. Пайдаға асырылатындарға - өңдейтін технология болғанына байланысты өнеркәсіптің өзінде н/се ха-қ шаруашылығының басқа салаларында шикізат, шығарылатын өнімге қосымша зат, отын, жем тыңайтқыш ретінде пайдаланылатын қалдықтар жатады.Тап осы кезеңде өңдеу жүргізетін технологияның болмағанына ж/е алынған өнімдерге тұтынушының жоқтығына байланысты н/се экономика-қ тұрғыдан қолдануға тиімсіз қалдықтарды пайдаға асырылмайтындарға жатқызады. Өндірісте шикізатты жер қойнауынан шығарғанда, оны физика-қ– химия-қ жолмен өңдегенде жанама н/се қоса шыққан өнімдер қалдықтарға жатпайды. Бұл өнімдерге мем-к стандарт белгіленеді баға қойылады. Пайдаға асырылатын ж/е пайдаға асырылмайтын қатты ж/е сұйық қалдықтар жанатын ж/е жанбайтын топтарға бөледі.Жанбайтын пайдаға асырылмайтын қатты өндірістік қалдықтарға қоқыстар, кектер, руданы байытқанда шыққан қалдықтар ж/е т. б. жатады. Бұларды өңдейтін технология әзірше болмағандықтан зиянсыздандыру үшін көмеді.Жанатын пайдаға асырылатын қалдықтарға ағаш қалдықтары, макулатура, тоқыма материалдарының қалдығы, құрамында резина бар қалдықтар, пайдаланылған былғаныш, істен шыққан жарамсыз майларды, еріткіштерді жатқызуға болады. Бұл қалдықтарды зиянсыз түрге айналдыру үшін керамика-қ цехта жағады да, бөлініп шыққан жылуды өндірістік айналымдарда пайдаланады н/се жанбайтын қалдықтарды зиянсыздандыруға қолданады. Ал жағу процесінің нәтижесінде шыққан қалдықтар көмуге жіберіледі.Қалдықтарды жер астына геология-қ кен орындарына (көмір шахталарының, тұз кендерінің оқпандарына, кейде арнайы жасалған орларға- полигондарға) н/се теңіз түбінің терең ойпандарына қайтадан шықпайтындай етіп орналастырады. Радиоактивті ж/е едәуір улы қалдықтарды мүлде қауіпсіз етіп көму амалы әлі толығымен шешімін таппаған экология-қ проблеманың бірі болып табылады.Улы қалдықтарды көму уақытша амалсыз қолданылатын шара, себебі бұл жағдайда қорш.ортаның ластану қауіптілігі тұрақты сақталып отырады. Кейбір тұрмыстық ж/е өнеркәсіптік қалдықтарды көму алдында жағу арқылы олардың көлемін азайтуға болады.

Қалдықтар: 1.Тау-кен өндіру өнеркәсібінің қалдықтары 2. Ауыл шаруашылығының, бақшашы-қтың, аң аулаудың, ба-қ аулаудың қалдықтары 3. Орман, целлюлоз-қағаз ж/е ағаш өңдеу өнеркәсібінің қалдықтары 4. Тері өңдеу ж/е тоқыма өнеркәсібінің қалдықтары 5. Мұнай өңдеу, табиғи газды ректификациялау қалдықтары  6. Негізгі химия қалдықтары  7. Органика-қ синтездердің химия қалдықтары 8. Бояуларды, лактарды, пломбалайтын материалдарды, желімдерді, баспахана бояғыштары мен эмалдерді шығарудан, өңдеуден, жеткізуден ж/е пайд-удан қалатын қалдықтар 9. Фото өнеркәсібінің қалдықтары 10. Термика-қ үдерістердің органика-қ емес қалдықтары 11. Металдарды өңдеуден металдары бар органика-қ емес қалдықтар 12. Машина-қ ж/е механика-қ үдерістердің қалдықтары 13. Минералдық ж/е синтетика-қ май қалдықтары (8 ж/е 11-топтарды қоспағанда) 14. Еріткіштер сияқты заттарды пайд-удан қалған қалдықтар (7-тармақта келтірілген қалдықтардан басқа) 15. Ластанған орам ыдысы, ластанған адсорбенттер мен сүзгілер 16. Сыныптамада өзгеше белгіленбеген өнеркәсіп қалдықтары  17. Коммерция-қ құрылыс пен ғимараттарды бұзу қалдықтары 18. Медицина-қ ж/е ветеринар-қ қызмет пен зерттеулер қалдықтары  19. Қалдық өңдеу ж/е су өндірісі қалдықтары 20. Үй шаруашылығы қалдықтары мен сауданың ұқсас қалдықтары