2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. Кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, т.б.

Сабақтың жоспары:

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1.​ Әңгіме-дәріс.

Құрал жабдықтар: әр түрлі жолмен таралатын тұқымдардың жинақтамасы /қарағаш ,терек,қайың, үйеңкі, шаған ,бақбақ, шоңайна ,итошаған /, жидектер, көбелектер мен қоңыздардың жинақтамалары, суреттері, кактус, алоэ өсімдіктері, оқулықтағы суреттер.

Орындалатын тапсырма.

1 Қарағаш ,қайың ,үйеңкі ағаштарының қанатты жемістеріқандай жолмен тарлуға бейімділігін анықтау.

2. Шоңайна, итошаған тұқымдары қалай таралуға бейімделген ,ерекше сипаты, белгілері.

3. Жидектердің жинақтамасымен суреттерін пайдаланып,қандай жолмен таралатынын талдап ,ерекшелігін көрсету.

4. Оқулықтағы суреттен түкті ара, бал ара, жабайы аралардан бүркеніш реңнің формаларын ажырату.

Жұмыс қортыныдысын кестеге толтырыңдар .

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру. Түйсік сезімдік бейімделу

Сабақ№________ Сыныбы_________ Күні_________

Тақырыбы: Популяциялық түрлік деңгей- эволюцияның бастапқы кезеңі.

Мақсаты:

Білімділік: Популяциялық түрлік деңгей- эволюцияның бастапқы кезеңіне сипаттама беру

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже Популяциялық түрлік деңгей- эволюцияның бастапқы кезеңімен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сөздермен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

Қорытындылау

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

Айтылып кеткен бейімделушіліктер тек физиологиялық бейімделушілікпен үйлескенде ғана тіршілік үшін күресте жеңіске жетеді. Құрлықта көбірек тіршілік ететін қосмекенділер денесіндегі судың көп мөшерін терісі арқылы шығарады. Ылғалы аз жерлерде қорегін аулауға түнде шығады. , күндіз кемірушілер інінен тығылып, уақытша пайда болағн көлшіктерге уылдырық шашады , олар тез арада дамып үлегреді. Құрғақшылық болар алдында денесіне май жинайды. Май тотыққанда су түзіледі. Құстар мен сүтқоректілер тер бездері мен тыныс жолары арқылы су булануын реттейді.

Тірі организмдердің тіршілік ету ортасына түрліше бейімделуінің пайда болуының негізгі себебі- табиғи сұрыпталу.

Түрішілік күрес бір түрге жататын даралардың арасындағы қорек орын , ылғал , жарық үшін күрес.

Жыныстық сұрыпталу- түрдің көбеюі ,ұрпақтарының әрі қарай өсіп өнуі тіршілігін қастамасыз ететін , табиғи сұрыпталудың формасы

Табиғи сұрыпталу-белгілі бір ортаға организмнің тіршілігін сақтап бейімделуі .

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

Сұрыптау, қолдан сұрыптау

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

Білгенім

Үйренгенім

Үйренгім келеді

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру. Популяциялық түрлік деңгей- эволюцияның бастапқы кезеңі

Сабақ№________ Сыныбы_________ Күні_________

Тақырыбы: Макроэволюция. Палеонтологиялық дәлелдемелер. Филогенетикалық қатарлар

Мақсаты:

Білімділік: Макроэволюция. Палеонтологиялық дәлелдемелер. Филогенетикалық қатарларға сипаттама беру

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже Макроэволюция. Палеонтологиялық дәлелдемелер. Филогенетикалық қатарлармен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сөздермен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

Қорытындылау

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

Макроэволюция- ірі жүйелік топтардың қалыптасу процесі. Макроэволюция терминін биологияға 1927 жылы селекционер ғалым Ю.А. Филипченко енгізді.

Палеонтология- тірі организмдердің қазба қалдықтарын зерттейтін ғылым.

Макроэволюция –түрден жоғары ірі жүйелік топтардың түзілу эволюциясы.

Палеонтологиядағы жылқының даму тарихын зерттеудегі жетістіктер.

Филогенетикалық қатар эволюцияның барына көз жеткізеді.

Айтылып кеткен бейімделушіліктер тек физиологиялық бейімделушілікпен үйлескенде ғана тіршілік үшін күресте жеңіске жетеді. Құрлықта көбірек тіршілік ететін қосмекенділер денесіндегі судың көп мөшерін терісі арқылы шығарады. Ылғалы аз жерлерде қорегін аулауға түнде шығады. , күндіз кемірушілер інінен тығылып, уақытша пайда болағн көлшіктерге уылдырық шашады , олар тез арада дамып үлегреді. Құрғақшылық болар алдында денесіне май жинайды. Май тотыққанда су түзіледі. Құстар мен сүтқоректілер тер бездері мен тыныс жолары арқылы су булануын реттейді.

Тірі организмдердің тіршілік ету ортасына түрліше бейімделуінің пайда болуының негізгі себебі- табиғи сұрыпталу.

Түрішілік күрес бір түрге жататын даралардың арасындағы қорек орын , ылғал , жарық үшін күрес.

Жыныстық сұрыпталу- түрдің көбеюі ,ұрпақтарының әрі қарай өсіп өнуі тіршілігін қастамасыз ететін , табиғи сұрыпталудың формасы

Табиғи сұрыпталу-белгілі бір ортаға организмнің тіршілігін сақтап бейімделуі .

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

Сұрыптау, қолдан сұрыптау

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

Білгенім

Үйренгенім

Үйренгім келеді

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру. Макроэволюция. Палеонтологиялық дәлелдемелер.

Филогенетикалық қатарлар

Сабақ№________ Сыныбы_________ Күні_________

Тақырыбы: зертханалық жұмыс № 4 Эволюцияның салыстырмалы анатомиялық дәлелдемелерінің мысалдарын талдау

Мақсаты:

Білімділік: Эволюцияның салыстырмалы анатомиялық дәлелдеріне көз жеткізу

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже: эволюцияның дәлелдерімен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сөздермен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, кескін карта, карта т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

Қорытындылау

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

1. салыстырмалы анатомиялық зерттеулер қандай жағдайда

жүргізіледі?

2. жануарлардағы гомологтық мүшелерді талдаңдар

3. Өсімдіктердегі гомологтық мүшені талдаңдар

4. аналогтық мүше мен гомологтық мүшенің айырмашылығы

Қорытындылау.

Зертханалық жұмыс

Құрал жабдықтар:

Асбұршақ , сарыағаш, долана, итмұрын, жантақ, таңқурай кеппешөптері, кактус ,картоп түйнектері, інжугүл тамырсабағы, пияз, таракан, шегіртке, сүйгуір қоңыз,,өзен шаяны, балық ,бақа, кесіртке препараты.

Орындалатын тапсырмалар:

1.​ Өсімдіктегі гомологтық мүшелермен танысу.

2.​ жануардағы гомологтық мүшелермен танысу

3.​ Өсімдіктердегі аналогтық мүшелер

4.​ Жануардағы аналогтық мүшелер

5.​ жұмыс соңында кестені толтыру

Өсімдік гомологиясының мысалдары

Жануар гомологиясының мысалдары

Өсімдік аналогиясының мысалдары

Жануар

аналогиясының мысалдары

Қорытынды

Асбұршақ мұртшасы, сарыағаш тікенектері қандай мүшелер?

Түйнек ,пиязшық ,тамырсабақ қандай мүшелер

Таракан ,ара , шегіртке , сүңгуір қоңыз аяқтары қандай мүше мысалдарына жатады?

Долананың сояуы қандай мүшеге жатады?

Балық пен өзен шаяны желбезектерін қай мүшеге жатқызуға болады?

Аналогтық мүшелердің анықтамасы

Гомологтық мүшелердің анықтамасы

Қорытындылау.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

Білгенім

Үйренгенім

Үйренгім келеді

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Үйге: Эволюцияның салыстырмалы анатомиялық дәлелдемелері. Гомомлогтық және аналогтық мүшелер

Сабақ№________ Сыныбы_________ Күні_________

Тақырыбы: Салыстырмалы анатомиялық қатарлар

Мақсаты: Салыстырмалы анатомиялық қатарларға түсінік беру

Міндеті:

Білімділік: Салыстырмалы анатомиялық қатарға жалпы сипаттама беру

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже: анатомиялық қатармен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сөздермен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

Қорытындылау

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

1. Табиғи сұрыпталудың қандай түрлері бар ?

2. Организмдер үшін бейімделудің қандай маңызы бар?

3. Еліктеуші рең деген не?

4. Табиғи сұрыпталудың мәні неде?

5. Түйсік-сезімдік бейімделу дегенді қалай түсінесіңдер ?.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

Жаңа сабақ әңгіме-дәріс беруден басталады.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

Тірек-сөздер түсіндіріледі.

Биогенетикалық заң — табиғаттағы әрбір тірі организмнің жеке дамуы (онтогенез) кезінде сол түр эволюциясының (филогенезінің) аса маңызды кезеңдерін қысқаша және жылдам қайталап өту заңдылығы. Мұндай заңдылықты 1864 ж. неміс эмбриологы Ф. Мюллер (1821 — 1897) және 1866 ж. неміс ғалымы Э. Геккель (1834 — 1919) өз зерттеулерінде дәлелдеп берген.

Биогенетикалық заң онтогенездік пен филогенездік дамудың арасында болатын өзара тығыз байланыстылыққа негізделген.

19 ғасырда Санкт-Петербургтық академик К.Бэр бір типке жататын көптеген жануарлар ұрығының дамуында бір-біріне ұқсас белгілердің болатындығын анықтаған.

1910 ж. орыс ғалымы А.Н. Северцов (1866 —1936) биогенетикалық заңды тағы да нақтылай түсіп, онтогенез кезінде филогенездік дамудың барлық сатысы түгелдей қайталанбайды, тек олардың ұрықтарының даму сатысы ғана тез арада қайталанады деген қорытынды жасады. Мұны ғылымда А.Н. Северцовтың филэмбриогенез теориясы деп атайды. Мысалы, желілілер (хордалылар) типіне жататын балықтардың, қосмекенділердің, бауырымен жорғалаушылардың, құстардың, сүтқоректілердің (осы класқа жататын адамның да) ұрықтарының алғашқы даму сатысында біріне-бірі ұқсас белгілері (дене тұрқының ұзынша болуы, хорданың, жүйке түтігінің, желбезек саңылауларының пайда болуы, т.б.) қалыптасады. Бұл олардың арғы ата-тектерінің туыстық жақын екендігіне дәлел бола алады.

Э. Геккель барлық көп клеткалы жануарлардың арғы ата-тектері қазіргі гидраға ұқсас жануарлар болған деген қорытынды жасаған, өйткені олардың бәрінің даму кезеңінде гаструла сатысы болатындығы анықталған. Онтогенездік даму кезінде тұқым қуалайтын өзгергіштік белгілер пайда болады да, филогенездік дамуға негіз болады.

Биогенетикалық заңның қағидаларының дұрыс екендігін орыс ғалымдары А.О. Ковалевский (1840 — 1901), И.И.Шмальгаузен(1884 — 1963) зерттеулері дәлелдей түсті. Оның негізгі қағидаларын палеонтологиялық, салыстырмалы анатомиялық, эмбриологиялық, соңғы кездегі биохимиялық, генетикалық, т.б. зерттеулер де дәлелдеді. Биогенетикалық заң қағидалары организмдердің өзара туыстық жақындығын анықтауға және эволюциялық процестердің даму бағыттарын дұрыс түсіндіруге негіз болды

Қорытындылау.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

Білгенім

Үйренгенім

Үйренгім келеді

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Үйге: Салыстырмалы анатомиялық қатарлар

Сабақ№________ Сыныбы_________ Күні_________

Тақырыбы: Органикалық дүние эволюциясының негізгі бағыттары мен жолдары. Биологиялық прогресс. №5 зертханалық жұмыс

Мақсаты:

Білімділік: Биологиялық прогреске жалпы сипаттама беру

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже: биологиялық прогресспен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сөздермен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, кескін карта, карта т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

Қорытындылау

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

1. Табиғи сұрыпталудың қандай түрлері бар ?

2. Организмдер үшін бейімделудің қандай маңызы бар?

3. Еліктеуші рең деген не?

4. Табиғи сұрыпталудың мәні неде?

5. Түйсік-сезімдік бейімделу дегенді қалай түсінесіңдер ?.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

Жаңа сабақ әңгіме-дәріс беруден басталады.

Академиктер А.Н.Северцов пен И.И Шмальгаузен биологиялық эволюцияның биологиялық прогреске әкелетін үш бағытын анықтады