2.2.9. Лм-согуш, чыгым-чыгыш кргскен глагол

бдмд бузулбас сöсколбулар

Jана берген - божоп калган

Кенете ле «јана» берген. (JК, АJÖ, 368)

Чайчы эмеген «јана» берген. (JК, АJО, 368)

Не де болзо, олордын јанганын кöрöлö, бу алтайдан «јанар» керек. (JК, АJÖ, 316)

Кырылып јадарда – божогылап jатса

Камык улус кырылып јадарда, јаныс Садак канай тирÿ артатан? (JК, АJÖ, 360)

Чыгым чыгар - лм

Ол «абаанын» келетени, чыгым чыгаратаны озолодо тÿжеле берип туратан эди. (JК, АJÖ, 340)

Арайдан калды – арай ла божоп калбады

Учы-учында элчинен тумчугынан кан адып ийген – бу тушта токтоткон. Ак-Кÿн дезе бойы арайдан калды. (JК, КТ, 23)

Коркойто чаап койор - ÿредип койор керек јалтандыра

-Кöрзööр олорды баштарын кöдÿргилеп, кöкигилеп тургулаган. Тенери öрö кöргÿлебес этире коркойто чаап койор керек. (JК, С, 33)

Jап берип койотон немени – адып койор

-Пу-у, јазыба! Байадан ла јап берип койотон немени- деп, Кайлыков кÿрт эделе, кÿÿн-кÿч јок туура басты. (JК, С, 53)

Адамнын корымын тударым – јуурым дегени

Бу тушта – дейле, Алып-Нере јерди тепти. – адамнын корымын тударым. (JК, КТ, 17)

Чок тайандын – јеткерге учурадын

Чок тайанып калдын. (JК, КТ, 83)

Кара бажын алып калатан – снезин апарар

Jаман кÿÿнигер туткажын, кижинин кара бажын алып калатан эдигер (JК, С, 232)

Ондо, ичкери јерде, эрлердин эн јакшызы кара бажын салып јат, кызыл тынын берип јат – дейле, Асканак улу тамыры кырлайып, јÿзи кызарып чыкты. (JК, С, 72)

Табгачтарды талкандаган - јуулаган табгач албатыны

Мынын ÿстине Jаан ссуда табгачтарды талкандаган, аказы Аткыр – Тогрул ла кожо кыргындарды кырган.

Кыргындарды кырган – јуулаган

Jаан сууда табгачтарды талкандаган, аказы Аткыр – Тогрул ла кожо кыргындарды кырган.

Талкандый чабала – зе jуулайла

Эјегей – Эр Тарбагатайды талкандай чабала, јÿс јööжö экелди. (JК, С, 235)

Кан тöккöн – кижи öлтÿрген кижи эмезе кижи öлтÿреечи

Кан тöккöн јаан јол алып болбос. (JК, КТ, 118)

Бузулбас ссколбуларды структура бдми аны тей эмес.

Олорды кезиги тегин ссколбулардый, е кезиктери эрмек бдмд.

Айдарда, бузулбас ссколбулар бойыны тки олында учурын да, бдер

эп-аргазын кубултар аргалу. Оны учун олорды структура бдми ээлгири

болуп ат. Бузулбас ссколбулар болуп, аныс ла ссколбулар эмес,

эрмектер де болор, е бу тужында эрмекти учуры ала согуп ийет.

Jÿреги канатталар – кööрöри, оморкооры

Кату салкын тöжине тебер, кööрöм санаалардан јÿрегин канатталар. (JК, КТ, 72).

Сöстöр ийдилижип, чыгып келди – jенил куучындана берген

Бу сöстöр онын кöксинен бойлоры ла ийдилижип чыгып келди (JК, С, 23).

Катанызы јымжап калар – токунап калар

Ак-Кÿн уур санаалары чечилип, «катанызы јымжап калар». (JК, КТ, 31)

Мойны чöйилди – сакыштан арыганы

Тöрчи öгööннин болчок туразына тоолу тöрöгöн сакып-сакып, мойындары бош чöйилгиледи. (JК, АJÖ, 331)

Кыйгылу бдмд бузулбас сöсколбулар:

Адан барып бу эрмекте чочып айтканы

Адан барып, бу јаманга болуп. Бу кире кайынды кöбöй турган Кыдыр кöп-кöп немелерди кöрбöй турган туру ине. (JК, АJÖ, 337)

Адаан, адыжым бол! – бу эрмекте маказыраганын кргскени

Адаан, адыжым бол! – деп, Jаманак макатыды. (JК, С, 254)

Адам барып - бу эрмекте манзаарып айтканы

Адам барып, Кудай-Jайаачы бисти öнöтийин тушташтырган болбой. Арјаннан болбой… - деп, Кыдыр манзаарып, сÿрекей мендеп турды: алан ачык ажу, оны кем-кем кöрÿп ийген болбозын… (JК, АJÖ, 364)

Бичичиичинин бичимелдерин собурып, ылгап келеристе, анчада ла «стибисте ч-Смер» деп бичиги – озогы солун сстрдин, чечен ле кеп – укаа сстрдин, бузулбас ссколбулардын кмш кайырчагы деп крлет.

Адакы учында

J.Б.Каинчинни бичимелдерини тили сÿрекей байлык. Бичиичи бойыны бичинер узында литератураны озочыл ченемелине тайанып, бойыны калыгыны байлык чечен, кеп, укаа сöстöрин, кожодорын, албатыны ойгорын алынып алган озогы бузулбас сöс колбуларды, јаркынду сÿрлÿ тÿдештирÿлерди, такып-такып айдылар сöстöрди элбеде тузаланып, јылды јылга бичинер узы там ла бийиктей барып јат.

Кандый бир керекти, эдилгени бичиичи кезе айтпай, бойынын шÿÿлтезин ээлгир бузулбас сöсколбулар ажыра айдып ийер аргазы, јайалтазы бар.

J.Каинчинни тилинде учурап турган бузулбас сöсколбуларды кезигин эл-јонны эрмек-куучынында улай ла тузаланып турганы бар деп кöрöдис. Анайда ок оны бичимелдерине таап алган бузулбас сöсколбуларыс бичикти кöдÿриилÿ стилиле берилген деп кöрöдис.

Алтай тил бузулбас ссколбуларла срекей байлыгын ыбаш Каинчинни бичимелдери арт кргзет. Бузулбас ссколбулар ажыра ебрен чактарды тбине бери биске калыгысты адын-рми, телекейге кргн аылу крм-шлтези едип келген. Бузулбас ссколбулар кижини бткен-бдмин, сагыжын, кылык-­аын, кн-санаазын, анайда ок кижини йл, ар-бткенле колбузын арт кргзет.

.Каинчинни бичимелдеринде бузулбас ссколбуларды турган бдми аайынча эки блкке блидис: адылу ла глагол бдмд. Бичиичи бойыны бичимелдеринде озогызына энчи болуп арткан ла йл аы табылган бузулбас ссколбуларды тузаланат. айалталу бичиичи бойыны бичимелдеринде бузулбас ссколбуларды ол ло турган бдмиле тузаланып, кезикте бойыны шлтезин тережиде, чокым берер амадулу болуп, олорды турган бдмин эрмек-куучында айдылган шлтеге келиштире солып, эрмектерди сайламазына эпт кийдирет.

Бисти бойысты ла алтай калыгысты кайда да тууразына келбеген, ич-кгзисте белен чыга конуп, келип турган турумкай бдмд, былтаарта кечире учурлу айткан байлыгысла, бузулбас ссколбуларла оморкойдыс.

Бисти трл алтай тилисле бичип турган бичиичилеристи бичимелдерини бузулбас ссколбуларын баалап, шидеер учурлу. Келер йеге бу байлык энчини токпй-чачпай етирери эмдиги йди, бистерди, алтай улусты, туура салбас иштерини бирзи деп крдис.