istoria_shpory8

36. Утварэнне БССР. Аб’яднанне БССР з ЛітССР.

Пасля вызвал. Бел. ад ням. акуп. зноў паўстала пыт. аб утвар. бел. дзярж.. Але па гэтым пыт. не было адзiнай думкi. Iснавала некалькi пазiцый: 1) Паўн.-Зах. абкома РКП(б). Яго кiраўнiк А.Мяснiкоў, В.Кнорын i iнш. лiчылi, што Бел. павiнна быць тэрытар. адзiнк. РСФСР на той падставе, што бел. не нацыя; Іх погляд складвауся па уплывам ідэі сусв. сацыяліст. рэвалюцыі, а самавызнач. народау – перашкода на гэтым шляху. 2) Бел. нац. камiсарыята. Кiраўнiкi Белнацкама А.Чарвякоў, З.Жылуновiч i iнш. лiчылi неабх. стварыць Бел. сав. рэсп. i ўстанавiць цесныя сувязi з РСФСР (на прынцыпах аўтаномii). Гэтую пазiцыю падтрымлiв. Цэнтр. бюро бел. секцый РКП(б) у Расii, арганізаваных з бежанцау-белар. у розн. гарадах Расіі. 27 лістапада 1918 Маск. камітэт бел. секцый выказауся за абвяшч. бел. нац. дзяржаунасці, але Сталін не адрэагавау на гэта. УЦВК 23 снежня 1918 г. прыняу рашэнне аб ахаванні Зах. вобл. і канчаткова вызначыу яго тэрыт.. Бел. па-ранейш. заставалася у складзе Расіі. Доўгi час гэтае пыт. не вырашалася. I толькi 24 снеж. 1918 г. пленум ЦК РКП(б) прыняў раш. аб ствар. БССР. 30 снежня 1918 г. на VI Паўн.-Зах. партыйнай канфер. РКП(б) была прынята рэзалюц. «Аб абвяшч. Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп-й». У складзерэспублікі – Мінс., Магіл., Гродз. губерні, частка Віц. і Смаленс. губерняу. Быў створаны Часовы ўрад Бел. на чале з З.Жылуновiчам. 1 студз. 1919 г. Часовы ўрад абвясцiў Манiфест аб ствар. БССР. Маніфест абвясціу раунапрауе працоуных усіх нацыян. на тэр. Бел., адмяніу усе загады акупацыйных улад, аб’явіу па-за законам Бел.раду.

37. Бел. у перыяд польскай інтэрвенцыі (1919-20). Бел. нацыян. рух. Аднауленне БССР.

У кан. лютага 1919 г. пачалася польс. iнтэрвенцыя. Урад Лiтбел не змог арганiзаваць супрацiўл. поль. вайскам. Асн. сiлы Чырв. Армii накiроўв. на ўсх. фронт. Гал. мэтай Польш. было далуч. зямель былога ВКЛ да Польшчы. 8 жнiўня 1919 г. польс. войскi захапiлi Мiнск. У вераснi 1919 г. пачалiся перагаворы. На захопл. тэрыторыi iнтэрвенты ўстанавiлi жорсткi акупац. рэжым. Праводзiлiся масавыя арышты, рабаўнiцтвы i гвалт, паланiзацыя насельнiцтва Беларусi. Дзярж. мовай была аб`яўл. польс. мова. Былi зачынены бел. школы, установы культуры.

Бел. народ не пакарыўся акупантам. На ўсей тэр. лiтбел разгарнулася партыз. барацьба. Кiравалi гэтай барацьб. бальшав. i бел. эсэры. Сумесныя дзеяннi бальш. i эсэраў далi свае станоўч. вынiкi. Быў распрацаваны план узбр. паўстання, створаны Бел. паўст. камiтэт, Народная ваенная самаабарона.

У кан. красавiка 1920 г. урад Польшчы перарваў перагаворы i разгарнуў наступл. сваiх войск. У маi 1920 г. пачала контрнаступл. Чырв. Армiя, але беспаспяхова. Новае контрнаступл. пачалося 4 лiпеня 1920 г. Да жнiўня 1920 г. Чырв. Армiя вызвалiла ўсю тэр. Бел. i ўступiла на тэр. Польш.. У гэты час стала магчымым аднавiць БССР. Бэў створаны Белрэўком на чале з А.Чарвякрвым. Гэта быў часовы орган улады. У канцы лiпеня была прынята Дэкларацыя аб абвяшч. незалеж. БССР. У жнiўнi 1920 г. перайшлi ў контрнаступленне польскiя войскi. Разлiк на сусв. рэвалюц. не апраўдаўся. У вын. значн. частка тэр. Бел. была зноў захопл. польс. войскамi. Таму БССР аднаўлялася толькi ў межах 6 паветаў Мiнскай губернi. 18 сакавiка 1921 г. быў падпiс. мiрны дагавор памiж Польшчай i Расiяй. Да Польшчы адышла Зах. Бел. (была вызвалена ў вераснi 1939 г.). Усх. частка Бел. заставалася ў складзе РСФСР (была вернута ў 1924 i 1926 гг.).

38. Пачатак мірнага будауніцтва. НЭП, вынікі, сутн.

Час перах. ад вайны да мiрн. будаўн. паставiў шмат цяжкiх праблем. Разбурэннi, беспрац., неабдум. ўсеаг. адзяржаўленне сродкаў вытворч., харчразверстка выклiкалi незадавол. народа, асабл. сялянс.. Цяжкае экан. станов. прывяло да забаст. рабочых, прымус. канфiскацыя збожжа – да супрац. ўладам сял.. Кульмiнацыяй гэтай незадавол. стала ўзбр. выступл. ў лютым-сакавiку 1921 г. маракоў Кранштата.

Прыч. цяжкага экан. i палiт. крызiсу на руб. 1920—1921 гг. было разбалансав. палiт. i экан. iнтарэсаў, захав. ранейш. ваенна-камунiст. мет. кiрав. пры новых палiт. i экан. абстав.. Перагл. мет. кiрав. стаў неабх.. I адказам на гэт. пыт. з`явiл. НЭП. Сут. НЭПа зводзiл. да максiм. надвiгу вытв. сiл i паляпш. станов. раб. i сял. дзеля захав. сав. улады. Гал. мэтай НЭПа стала замена харчразв. харчп-м. Падатак быў меншы i ўстанаўлiв. да пач. паляв. работ. Трэба было здав. хлеба амаль у 2 р. менш, чым па харчразв.. З 1 студз.1924 года браўся толькi чырв-мi ў памеры 5% прыбытку з гасп.. Падатак дыференцырав. з улiк. наяўн. жыв., урадлiв. зямлi. Дазвалял. здаваць зямлю ў арэнду i выкарыст.. наемн. працу пры ўмове, што чл. сямьi наймальн. такс. прац-ць. Тэрм. арэн. абмяжоўв., заахвочвал. развiц. каапер.. Усе гэта ствар. матэр. зацiкаўл.. Лiшкi, пасля выпл. падатк., сел. мог сваб. абменьв. i прадав. на рынку.

У гал. фiнансаў вял. знач. надавал. стабiлiзац. рубля, якi амаль абясц.. Была праведз. граш. рэф.. Адбылiся 2 дэнамiн. граш. знакаў. У 1922 г. выпушч. нов. дзярж. знакi, т.зв. саўзнакi. 1 руб. адпавядаў 10-цi тыс. дарэформенных. Др. ў 1923 г.: адзiн руб. уз. 1923 г. = 1 млн. дарэформ. руб., або 100 руб. узору 1992 г. У 1922 былi выпушч. граш. знакi - чырвонцы, якiя абменьв. на зол. (1 чырв.=10 дарэвалюц. залатым, або 7.74 г чыст. золата). Т.ч. у краiне ўтварыл. 2 граш. сiст.: абясцэнен. саўзнакi вып. 1922—23 i цв. чырв., якi абмень. на золата.

39. Асабл. і вынікі правядзення палітыкі індустрыялізацыі у Бел. у 20-30-я гады.

На пач. 20-х гадоў ХХ ст. Бел. па-ранейш. заставал. слабаразв. у прамысл. аднос. рэсп.. Асн. яе складалi харч., дрэваапрац., каляр., гарбарн. галiны, на долю якiх прыпадала асн. частка агульн. аб`ему валавай прадукц.. Прамысл. па-ранейш. заставалася «дробн.» i «кустарнай». Вельмi востра стаяла ў рэсп. прабл. iнжын.-тэхн. кадраў, квалiфiкав. рабоч.. У той жа час i культ. ўзр. асн. масы нас. застав. нiзкiм. Усе гэта перашкадж. развiццю нар. гасп., галоўн. мэтай палiт. сац. iндустр. было ствар. матэр.-тэхн. базы сацыялiзму, пераўтвар. СССР у экан.-незал. дзярж. за магутным экан.-вытв., навук.-тэхн. i абаронч. патэнц., забеспяч. росту прадукцыйн. працы i на гэтай асн. няўхiльнае павыш. матэр. дабраб. культ. ўзр. працоўных.

Сутн. iндустр. (I) заключ. ў наст.: весцi экан. будаўн. пад такiм вуглом гледжання, каб СССР з краiны, я-я ўвозiць машыны i абсталяв., ператвар. у краiну, я-я выпуск. маш. i абсталяв.. Дзеля таго как забяспеч. пераўзбраен. нар. гасп., падняц. яе на новы тэхн. ўзр., аб`яўлял. пераважн. развiц. цяжкай iндустр., асабл. тых яе галiн, што вырабл. сродкi вытворч.. Улiчвалася, што поспех будзе залежаць удзелу вескi ў фiнансав. прамыслов. цераз збалансав. палiт. ў вобл. падатк. i цэн як на с\гасп., так i на прамысл. прадукц.. Паколькi экан. сав. Бел. была неад`емн. часткай экан. СССР, і праходзiла так, як у цэлым па краiне.

На Бел. мелiся i свае асабл.. Адрознен. ў тэрм. i тэмпах, галiнов. i структ. прапорц. былi абумоўл.: - геапалiт. станов. Бел. ў мiжваен. перыяд (прамежнае знаходж., адсюль немэтазгоднасць развiцця цяжкай прамысл. прадпр. ваен.-прамысл. компл.); - адсутн. развед. радов. нафты, газа, кам. вуглю, руд чорн. i каляр. мет-ў, сыравiн. базы будаўн. матэрыял.; - арыентацыяй прамысл. на мясц. сырав. – першачарг. развiц. легк. i харч. прамысл.; - недахоп. квалiфiк. кадраў i iнш. З улiкам гэтых асабл. на Бел. быў ўзяты курс на неабх. i хуткае развiц. галiн, якiя базiрав. на перапрац. мясц. сырав.: керам., шклян., запалк., дрэваапрац., iльнопрадз., папяр., гарбар., харч. i iнш. Гэты курс адпавяд. структ. прамысл. рэсп., яе гiст., экан. i фiнанс. магчым.. Аднак пераапр. прадукц. с\гасп. займ. вяд. месца ў прамыс. БССР.

40. Калектывізацыя с\гасп. Бел. у 20-30-я гады.

Велiзарн. знач. ў жыццi нашага грам., 4/5 насельн. якога ў 20—30-я гг. складала сялянс., мелi радыкальн. пераўтвар. с\гасп.. У 20-я гг. пач. развiвацца розн. формы кааперацыi, паступ. пераход дробн. сял. гаспад. да калект. апрац. зямлi на ўмовах НЭПа. Асаблiв. Бел. было тое, што ўвядз. НЭПа супадала з перадачай зямлi сял.. У 1921 г. ўся зямля перадавал. бясплатна сял. у карыст.. Свабода выбару форм землекарыст. захоўвал. аж да 1927 г. Да гэтага часу ў Бел. развiвалiся гаспад. як калект. землекарыст. (у формах вытворч. кааперац. – сельгасарцелей, камун, таварыстваў па сумесн. апрац. зямлi); у разнаст. прасц. формах кааперац. – крыдытных, забяспячэнскiх, збытавых; у спецыялiзав. вiдах кааперат. аб`яднан. – машын. i конна-машынных, масларобчых, сыраварных, жывелагад. i г.д., так i аднаасобн. землякарыст. (двары, хутары i адрубы). Кiраўн. нар. камiсарыятам земляроб. праводз. ў жыц. план ствар. хут. i адрубоў. У кан. 20-х г. хут. сiст. на Бел. склад. больш за 25 % сял. землекар.. З перш. гадоў сав. улады стварал. i вытворч. кааперат., кал. гасп.. Да пач. 1927 г. на Бел. было ўжо ўтвор. каля 400 с\гасп. арцелей i таварыс. па сумес. апрац. зямлi, а такс. 213 саўг-аў. Калгасы разглядалiся ў асн. як форма арганiзац. бяднейш. пластоў насел.. Стваралiся яны на землях дзярж. фонду. На адзiн калгас у сярэдн. прыходзiлася 40—75 дзесяц. зямлi, па 3-5 коней, 3-4 плугi, 4 бараны; на 100 га мелася па 20 галоў буйн. рагатай жыв.; сярэд. ўрадж. зерневых з 1 га склада 8 цэнтнераў. Развiц. с\гасп кааперац. iшло гал. чынам у 2-х формах: крэдытнай i забеспячэнска-збытавой. Разнаст. форм. с\гасп. кааперац. ў Бел. ўжо да пач. 1926 г. было аб`ядн. 20,9 % сял. гасп.. У кан. 20-х гг., згодна палiт. Камунiст. партыi i сав. дзярж., быў ўзяты курс на паскор. калектыв. ў яе вышэйш. формах. Мэта – у кар. тэрмiн правесцi калектыв. вескi i ўзяць у яе сродкi для патрэб iндустр. i абар. краiны. Пач. рэалiзац. такога курса паклаў хлебанарыхт. крызiс, якi ўзнiк у краiне зiмой 1927—1928 гг. У сув. з недаборам збожж., скарачэннем дзярж. нарыхт. хлеба стварылася пагр. планаў iндустр. будаўн., бо пастаўкi прамысл. абсталяв. залежалi ў краiне ад экспар. хлеба.

41. Грамадска-паліт. жыцце на Бел. у 20-я гады. Палітыка беларусізацыі ў БССР. Яе вынікі.

Адносна дэмакрат. разв. сац.-эканам. і грам.-паліт. прац. у краіне, характ. для пач. і сяр. 20-х гг, прыняло пад іх канец і асабл. ў пач. 30-х гг. выразна акрэсл. каман.-адміністр. рысы. Перш за ўсё гэта праявіл. ў экан., пераважна ў прымусовым ажыццяўл. калектывіз. с\гасп.. Метады і формы правядз. розн. мерапрыемс. сталі рэгламентав.. Пачаўся адыход ад дэмакратыі. Бел. нар., як і інш. нар., што пражыв. ў СССР, верыў, што будуе сацыялізм. 1 ўсё гэта адбывал. ва ўмовах фармірав. і дзейн. кам.-адміністр. сіст. і культу ас. Сталіна.

Пачатак палітыкі беларусізацыі варта аднесці да чэрвеня 1924 г. З сярэдзіны 1923 г. і да сярэдзіны 1924 г. працэс беларусізацыі прайшоў першую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе палітычная і ідэалагічная падрыхтоўка.Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926–1929 гг. Адным з напрамкаў нацыянальнай палітыкі з’яўлялася беларусізацыя дзяржаўных устаноў, грамадскіх арганізацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнікамі беларускай мовы і перавод на яе справаводства. У ходзе беларусізацыі вырашалася задача больш актыўнага вылучэння на кіруючыя пасады прадстаўнікоў карэннага (не толькі беларускага) насельніцтва. Палітыка беларусізацыі закранула і войска. У 1923–1925 гг. праводзілася ваенная рэформа. Важным напрамкам беларусізацыі з’яўлялася нацыянальна-культурнае будаўніцтва. Шмат што было зроблена ў напрамку беларусізацыі ў выдавецкай справе. Значных поспехаў у гады правядзення палітыкі беларусізацыі дасягнулі беларуская літаратура, нацыянальны беларускі тэатр, музыка, жывапіс.

42. Грамадска-паліт. жыцце на Бел. у 30-я гады.

Адносна дэмакрат. разв. сац.-эканам. і грам.-паліт. прац. у краіне, характ. для пач. і сяр. 20-х гг, прыняло пад іх канец і асабл. ў пач. 30-х гг. выразна акрэсл. каман.-адміністр. рысы. Перш за ўсё гэта праявіл. ў экан., пераважна ў прымусовым ажыццяўл. калектывіз. с\гасп.. Метады і формы правядз. розн. мерапрыемс. сталі рэгламентав.. Пачаўся адыход ад дэмакратыі. Бел. нар., як і інш. нар., што пражыв. ў СССР, верыў, што будуе сацыялізм. 1 ўсё гэта адбывал. ва ўмовах фармірав. і дзейн. кам.-адміністр. сіст. і культу ас. Сталіна. У др. пал. 30-х гг. культ ас. і звяз. з ім беззак. і рэпр. атрым. юрыдыч. афармл.. Лют.-сакавіцкі пленум (1937г.) ЦК УКП(б) прыняў не маюч. ніяк. логікі фор-лу аб тым, што па меры ўмацав. сацыяліз. класав. бараць. ў краіне будзе абвастр.. Аўтар. яе быў Сталін. Гэта фор-ла з'явіл. тэарэт. абгрунт. усяго беззак., што тварыл. ў краіне. У 30-я гг. у грам. жыцці назірал. цесная сув. паміж сац.-экан. і грам.-паліт. напрамкамі дзейн., моцная залежн. грам. спраў ад пераўтвар. у экан.. Так, згодна з пастан. Прэзідыума ЦВК БССР ад 27 студз. 1930 г. у БССР прызначал. датэрмінова перавыб. тых сельс. Сав., якія не спраўл. с задач. калектыв.. На гэтай асн. былі праведз. перавыбары 61,9% сель. Саветаў рэсп.. У востр. бараць. праходз. чаргов. выбары Сав-ў. А самі Саветы стваралі толькі бачнасць улады прадстаўн. прац. мас. Іх фармірав. адбывал. на асн. дырэктыўн. указан., што выключ. крытыку парт.-дзярж. органаў, спаборніцтва кандыдатур. Але афіц. прапаг. падавала ўсё так, што быццам у БССР, як і ў цэлым у СССР, усё адмыслова і дабрач.: грам.-паліт.е жыццё ідзе "дэмакрат." шляхам, павыш. ўдзел працоў. не толькі ў дзейн. Сав., але і ў інш. грам. арганізац., у т.л. і ў прафсаюзах.

Не так акт., але ўсё ж такі раслі і рады камсамола. Частка з іх у далейш. уступае ў партыю. Камсамол поўн. падпарадкоўв. партыі. У снеж. 1936 г. была прын. Канстыт. СССР, а ў 1937 г.—Канстыт. БССР. У іх былі запісаны не толькі абав., але і правы грамадз.. Але паўсядз. практыка, масав. арышты і рэпр. сведч. аб страшэнных парушэннях асн. заканад. актаў. У перадваенны час у грам.-паліт. жыцці БССР з'явіліся нов. жорсткія рысы. Яны былі звяз. з указам Прэзідыума Вярх...

43. Культурнае буданіцтва у Сав. Бел. у 20-30-я гг. Асвета, навука, выдавецтва.

Ліквідацыя непісьменн. і малапісьм. дарос. насельн. Пачатак пакладз. дэкр. Саунаркома РСФСР ад 26 снеж. 1919 г. “аб ліквід. непісьм. сярод нас. РСФСР”. Пры гар. і сель. Саветах ствар. групы садзеяння ліквід. непісьм.. Пастанов. урада рэсп. ад 25 ліп. 1932 г. была зацвердж. новая сіст. навуч. даросл.: уводныя курсы у вытворч., пачатк. політэхн. вытворч. школа. Паводле звестак Усесаюз. перапісу 1939 г. пісьм. нас. павяліч. з 53% у 1926 г. да 78,9% у 1939 г. Масавая непісьм. былы ліквідавана. Ставілася зад. канчатк. ліквід. непісьм. і малапісьм. у рэсп.. Была сфарміравана сіст. нар. адук.: 1) дашк. установы 2)масавыя 4-гадов. працоун. школы 3)7-гад. прац. політэхн. школы 4)школы сял. моладзі 5) рабфакі 6) тэхнікумы 7) выш. навуч. установы. Аднак адсутн. сяр. школы стварала разрыу паміж агульнаадук. і вышэйш. школай. У1930 – 1932 гг. прадугл. законч. увядзенне абав. навуч. за курс пачатк. школы для дзяцей ва узр. 8-11 гад.. З др. пал. 1932 г. БССР пачала выраш. зад. поун. ажыцц. усеаг. абав. навуч. за курс 7-гад. школы.

У 1930-31 гг. у Бел. створана нов. сіст. і сетка навуч. устаноу па падрыхт. інжэн.-тэхн.,с\гасп. кадрау і эканамістау. Створаны: Мінскі інст. нар. гасп. – 1933, інст. фізічн. культ. у Мінску – 1937, Інстыт. бел. культ – 1922 (1929 – рэарг. у Бел. акад. навук.)

Геолагі – Бліадухо, Жырмунскі, Мірчынк.

У асяроддзе пісьм. улілася вял. група маладых талантау з вескі. Літар. аб’яднанне “маладняк” (1923) – Галавач, Звонак, Лынькоу,Трус, Хадыка,Чаарот і інш. Бел. паэзія вітала рэвалюц. і апявала Адрадж. нов. грамадства. Характ. аптымізм, дух змагання за нов. жыцце.

К.Чорны – “Сястра” і “Зямля”, Колас “Новая зямля”, “Сымон-музыка” – тэма грамадскай ролі мастацтва, выс. прызначэнне мастцтва служыць народу. Купала “Безназоунае” - апявалася веліч Кастр. рэвалюцыі.

44. Зах.Бел. пал уладай Польшчы у 1921-1939 гг.: сац.-эканам., паліт. і культурнае развіцце.

У вын. поль.-сав. вайны 1920г, паводле Рыжс. дагав. 1921г. Зах. Бел. адышла да Польш.. Анексаван. тэрыт. поль. улады раздзялiлi на 4 ваявод.: Палес., Навагруц., Вiленс., Беластоц..Створан. поль. адмiнiстр. падмацоув. густ. сетк. палiц. устаноу – пастарункау. Бел. пераутвар. у сыравiн. прыдат. Поль.. Прац. дзень вызнач. у 10—11 гадз., за тую ж працу польс. рабоч. плацiлi больш, як бел.. Было беспрац.. Больш пал. зям. фонду належ. памешч. i буйн. уладальн. (менш чым 1% жых.). Поль. улады раздавалi буйн. учас. зямлi былым чыноун. i афiц. поль.-сав. вайны, на якiх потым абапiр.. Iх назыв. асаднiк.. Поль. урад шырока праводз. хутарыз. (камасацыю). Выгаду ад рэф. атрымала невял. частка сял., якiя ужо былi заможн.. Рэф. лiквiдав. сервiтуты, у вын. чаго сял. пазбавiлiся пашы для жыв., вадаемау i сенажац.. Аграрн. пераутвар. т.ч. вялi да узраст. дыферэнц. сял., калi бедн. частка пач. няух. павялiчв.. Кiраун. Поль. праводз. шавiнiст. палiт., мелi на мэце паланiзав. цэлы нар.. Закр. бел. устан., забаранял. у дзярж. устан. ужыв. бел. мову. Гэтаму дапам. кат. царква. Панавау жорс. палiт. рэжым i палiц. тэрор, рэпрэсiрав. у перш. чаргу камунiст.. Лютавалi карн. экспедыц., «пацыфiкацыi». У iх час палiц. разбур. жылле сял., знiшч. маем. i харчы, учын. масав. экзэк.. Вяд. роля у правядз. тэрору належ. тайн. палiцыi – «дэфензiве». Яна шыр. карыст. метад. правакац., паклепу, i фiз. катаван-у.

У пач. i сяр. 20-х гг. сац. i нац. бараць. пераваж. насiла узбр. хар-р у форме партыз. руху. Значн. ролю у бараць. выконв. КПЗБ. Яна была част. КПП i кiрав. яе дак-мi. Такая ж сiтуац. была з Камунiст. саюз. моладзi ЗБ. Асабл. значн. посп. гэтых арганiз. было кiраун. легальнай рэв.-дэмакр. арганiзац. «Грамадой». Яе прагр.: аб’ядн. з БССР, канфiск. памешч. зямель, ствар. раб.-сял. урада i г.д.

45. Перадваенны крызіс і пачатак 2-й сусв. вайны. Уз’яднанне Зах. Бел. з БССР. Далуч. Віленшч. да Літвы.

Друг. сусв. вайна пачал. 1 верасня 1939 г. Умоўна можна вызнач. пяць асн. яе перыядаў: 1) пачат. вайны – верас. 1939 – чэрвень 1941; 2) нападз. на СССР – крах дактрыны «Блiцкрыга», мiфа аб непераможн. Германii (чэрвень 1941 – лiст. 1942); 3) карэнны пералом (лiст. 1942 – снеж. 1943); 4) разгром фаш. блока, вызвал. краiн Еўр. ад фашыз. (студз. 1944 – май 1945); 5) разгр. Японii – вызвал. нар. Азii ад японс. акуп., заканч. друг. сусв. вайны (май – верас. 1945). Напярэд. вайны Сав. Саюз рабiў ўсе магч., каб папярэдз. яе ўзнiкн.. Ен веў перам. з Англ., Франц., Чэхасл., iнш. дзярж. аб магч. мерах бяспекi. Нажаль, Зах. краiны далi згоду на далуч. часткi тэр. Чэхасл.. да Герм., iмкнул. скiраваць агрэс. фаш. Герм. супр. СССР. Ва ўмовах небясп. сав. бок адгукнуўся на прапан. Герм. i 23 жнiўня 1939 г. быў падпiс. сав.-герм. дагав. аб ненападз. тэрмiнам на 10 г. i сакрэт. пратакол аб сферы iнтарэс. абодв. бакоў. У сферу упл. СССР уваходз. Зах.Бел., Зах.Укр., тэр. Поль. да Варш., Латв., Эстон.. Пратак. прадугл. ліквід. Поль. дзярж. і падзел яе тэр.. 1 вер. 1939 г. Герм. напала на Поль., а 3 вер. Англ. i Франц., звяз. дагав. з Поль., аб`явiлi вайну Герм.. Фаш. войскi iмкл. захоплiв. тэр. Поль.. Паўстала пагр. знявол. Зах.Бел. і зах.Укр., якая трап. пад уладу Поль. па Рыжс. дагав. 1921 г.. 17 вер. Чыр.Армiя перайш. гранiцу, 19 вер. заняла Вільню, а 25 вер. вызвал. Зах. Бел. (4 млн. жых.). 28 верас. 1939 г. памiж Герм. i СССР заключ. Дагавор аб дружбе i гранiцы. 28—30 верас. 1939 г. Нар.Сход Зах.Бел. прыняў дэклар. аб устанаўл. сав. улады на ўсей вызвал. тэр. i выказ. за ўваходж. ў склад БССР. 3 лiст. 1939 г. Нечарговая V Сесiя Вяр.Савета СССР i 12 лiст. 1939 г. Нечарг. III сесiя Вярх.Савета БССР адпав. прынялi зак. аб уключ. Зах. Бел. ў склад СССР i ўз`ядн. з БССР. У вын. тэр. Бел. склала 225,6 тыс. кв. км, нас. 10 млн. чал. Уводзiцца нов. адмiнiстрац. дзялен., праводз. перш. адмiнiстрат. пераўтвар., пераразмеркав. зямлi, стварэн. кааперат., калгасаў, саўгасаў.

46. Нападзенне фашысц. Германіі на СССР. Абаронч. баі на тэр. Бел.. Прычыны няудач Чырв. Арміі у пач..

22 чэрв. 1941 г. парушыушы дагав. аб ненап. ад 23 жніу. 1939 г., фаш. Герм. напала на СССР. Ням. войскі рухаліся углыб тэр. Бел.. У лiку першых прыняла на сябе ўдар Бел.. 28 чэрв. 1941 фаш. захп. Мінск, замкнууш. кальцо акруж. Брэст-Мінск-Вільнюс. Пачал. Вял. Айч. вайна. Яна стала саст. часткай 2-й сусв. вайны. Гал. мэтай Герм. было знiшч. СССР як палiт. i ваен. дзярж., знiшч. больш. частку нас., астатнiх ператвар. у рабоў. Толькi 20 % бел. падлягалi анямечван., выкарыст. у якасці раб. сілы гаспод, а 80 % -- знiшчэн. ці высяленню за Урал. На тэр. Бел. наступала самая моцн. групоўка – группа армiй «Цэнтр». Вайсков. злучэннi i нас. павялi рашуч. бараць. супр. вор.. У чэрв. – жнiўнi ў армiю было мабiлiзав. звыш 500 тыс. чал. мясц. нас., стваралiся палкi i атрады нар. апалч. (33 тыс.), знiшчальныя батальоны для бараць. з дыверсантамi. Каля 2 млн. чал. удзельнiч. ў будаўн. абаронч. умацаван.. Аднак сiлы былi няроўн.. Вораг захапiў 28 чэрв. Мiнск, 27 лiп. – Магiл., 19 жнiўня – Гомель. Да пач. верас. 1941 г. уся тэр. Бел. была захопл. вораг.. У снежні 1941 фаш. войскі стаялі каля сцен Маск.. На Бел. немцы устанав. рэжым крывавага тэрору і гвалту над насельн.. Праводзіл. палітыка Генацыду – знішч. нас. па расавых, нацыян. (яурэяу і цыган), паліт. (камуністау і камсамольцау) і інш. матывах.

Гераічна трымауся гарніз. Брэсц. крэпасці, у які увах. прадстаун. больш за 30 нацый і народнасцей. Узначальвау яго маер Гаурылау і палкавы камісар Фамін. Не маючы сувязі, харчу, медыкам., абаронцы крэпасці не здаваліся, пастаянна наносілі праціуніку страты. Апошнія групы змагаліся да канца ліпеня 1941 г., тады як ням. камандаванне планавала сіламі 31, 34 і 45-й пяхотных дывізій, 2-й танкавай арміі Гудэрыяна захапіць Брэст “з ходу”.

47. Акупацыйны рэжым на тэр. Бел. у гады ВАв.

Акупац. рэжым – сiст. палiт., эканам., ваенн., iдэалагiчных мер, накiрав. на лiквiд. грам. i дзярж. ладу, рабаванне нац. багац. i рэсурсаў, зняволен., крывавы тэрор, знiшч. бел. нар.. Згодна плану «Барбароса» была знiшч. дзярж. смаст. i тэрыт. цэласн. рэсп.. Яна была падзелена на часткi, якiя перайшлi да ўсх. Прусii ( наун.-зах. раены Брэсц. і Беластоц. абл., Гродна, Ваукав.), рэйхскамiсарэятау «Остланд» (тэр. (Віц., Магіл., час. Гом., усх. р-ны Мінс. абл.), «Украiна» (пауд. р-ны Брэсц., Пінс., Палес., Гом. абл.), генер. акругi Лiтвы (паун.-зах. р-ны Вілейс. вобл.) i iнш. Уся паўната ўлады належала фаш. ваеннай i цывiльнай акупац. адмiнiстр.. Гал. сродкам падтрым. «новага парадку» былi войскi, службы СС, СА, СД, гестапа, жандармерыi i iнш.

Гал. сродкамi ажыццяўл. плана «Ост» была палiт. генацыду – планамернага знiшч. нас.: камунiстаў, ваеннаслуж., сав., партыйных, камсам. актывiстаў, яўрэяў, цыган. Для гэтага выкарыстоўв. сiст. мер: заложнiцтва, аблавы, пагромы, турмы, карныя экспедыц., лагеры смерцi, больш 100 гета i iнш. Для фiзiчн. знiшч. людзей немцы арганiзавалi на Бел. больш 260 лагераў смерцi, iх фiлiялаў i аддзялен.. Сярод iх Вялiкi i малы Трасцянец, Азарычы, Масюкоўшчына i iнш. Страшэнныя зверствы чынiлi фаш. над партыз., подпольшч., мiрным нас.. Было праведзена больш за 140 карных экспедыц. пасля якiх цэлыя раены перуатварылiся ў зоны пустынi. За гады акуп. спалена больш як 628 весак разам з людзьмi, каля 200 з iх так i не аднавiлiся пасля вайны. У рабства на Нямеччыну было вывезена па няпоўн. падлiках 380 тыс. юнакоў i дзяўчат. Вярнулiся дамоў толькi каля 120 тыс. Фаш. рабавалi нац. багаццi рэсп.. Было выве. 90 % тэхнiчн. абсталяв., разрабав. 10 тыс. калгасаў, знiшчаны лес i г.д. Акупац. ўлады рабiлi ўсе, каб знiшч. бел. культ., навуку, мастацтва, закрыць доступ да адукацыi: разрабавалі усе ВНУ, АН БССР, НДІ, музеі, галерэі, знішчылі помнікі таражытнасці, вывезлі у Герм. частку кніжнага фонду..

48. Барацьба бел. народа супраць ням.-фаш. захопнікау у гады ВАв.

З першых дзен бел. нар. ад дзяцей (Марат Казей) да дарослых узняўся на смярот. бараць. супр. ворага. Жорсткасць акуп. рэжыму узмацн. нянав. да фаш.. Партыз. атрады i групы стваралiся на базе нар. апалчэння, знiшчальных батальенаў, камандзiраў i байцоў Чырв. Армii, я-я апынуліся ў тыле ворага. Партыз. рух быў ўсенародн., дзейнiчала 1255 партыз. атрадаў, 213 брыгад, больш 370 тыс. чалавек. Дзейнічау Пінскі партыз. атрад на ч. з В.З.Каржом, атрад у Кастрыч. р-не пад кіраун. Бумажкова і Паулоускага.

Шматгранную дзейнасць супраць ворага ажыццяўляла партыйнае падполле: 203 абкамы i мiжрайкамы, мiжрайцэнтры, гаркамы i райкамы, больш 1500 пярвiчных арганiз.. Мінскае падполле з арганізат. Кавалевым, Казінцом, Матусевічам і інш. ажыцц.дыверсіі начыгун., прадпрыем., збірала зброю, медыкам., планы размяшч. ваен. аб’ектау.

Вял. уплыу на уздым нар. руху аказала бітва сав. войск пад Масквой. У кан. 1941 г. сав. войскі выйшлі да гран. Бел., і з імі у непаср. узаемадз. уступілі партыз. атрады Захарава, Райцава, Шмырова і інш.

Вял. знач. надавал. сродкам мас. інфарм. і распаусюджв. цэнтр. газет.

Побач з iмi дзейнiчала камсам. падполле. Формы i метады барацьбы з ворагам былi самыя розныя: знiшч. афiцэраў i салдат, дыверсii, рэйкавая вайна, парушэнне сродкаў сувязi, узрыў мастоў, дарог, выданне падпольных газет, лiстовак, распаўсюджванне зводак iнфармбюро.

49. Вызваленне Бел. ад ням.-фаш. захопнікау. Заканчэнне ВАв і 2-й сусв. вайны. Хто унес раш. уклад?

Восенню 1943 г., пасля разгр. ням. войск пад Курскам, пачалося вызвал. тэр. Бел.. 23 верас. 1943 г. вызвал. першы раенны цэнтр – г. Камарын. Сумесна з Чырв. Армiяй дзейнiчалi 1-я польс. дывiзiя iмя Т.Касцюшкi, партыз. атрады. Было вызвал. 40 р-наў Магiл., Вiцеб., Гомельс., Палес. абласцей. У 1944 г. пачаўся завярш. этап ВАйч вайны. Вызваленне ўсей тэр. Бел. ажыццяўлялася па плану «Баграцiен». Удзельнiч. войскi 1, 2, 3-га Бел. франтоў, 1-га Прыбалт., а таксама Дняпроўская ваен. флатылiя, франц. добраахвотнiцкi авiяполк «Нармандыя-Неман», партыз. злучэннi. Супраць Чырв. армii вораг сканцэнтраваў групу армiй «Цэнтр» колькасцю 1,3 млн. чал., каля 10 тыс. гармат i мiнаметаў, каля 1 тыс. танкаў, больш 1300 самалетаў. Нягледз. на жорсткае супрацiўл., Чырв. Армiя здолела акружыць i знiшчыць шматлiкiя групоўкi войск (Вiцебс., Бабр., Мiнскi кацел). Вялiкi ўклад у вызвал. Бел. ўнеслi партыз. злучэннi. За месяц наступлення сав. войскi ачысцiлi ад ворага ўсю тэр. Бел., большую частку Лiтвы, частку Латвii, усх. р-ны Польшчы. Аперацыя «Баграцiен» мела гiстар. знач.. Была знiшчана варожая групоўка армiй «Цэнтр» (28 дывiзiй з 38), забiта 381 тыс., узята ў палон 158 тыс. салдат i афiцэраў. Сав. армiя падыйшла да гранiц Усх. Прусii, што стварыла спрыяльн. ўмовы для вызвал. шэрагу краiн Еўр. i разгрому фаш. Герм.. Саюзнiкi па антыгiтлераўс. каалiцыi ўбачылi,што СССР сваiмi сiламi знiшчыць ворага, i ў 1944 г. адкрылi другi фронт. Вялiкая кольк. партыз., падпольшч., дапрызыўнай моладзi ўлiлiся ў рады Чырв. Армii. Вызваленая Бел. пачала адраджаца i працаваць на патрэбы фронта перамогi. Была адноўл. дзярж. мяжа СССР.

50. Вызваленне Бел ад ням-фаш захопнікаў. Уклад бел народа ў разгром фашыстаў.

Восенню 1943 г., пасля разгрому фашысцкіх войск пад Курскам, пачалося выгнанне ворага з акупіраванай тэрыторыі Беларусі. У 1944 г. пачаўся завяршальны этап Вялікай Айчыннай вайны, які характарызаваўся поўным выгнаннем акупантаў з савецкай зямлі і пачаткам вызвалення народаў Еўропы ад фашысцкай няволі. Савецкае камандаванне прыняло ўсе неабходныя меры для забеспячэння поспеху аперацыі па вызваленні Беларусі. З першых жа дзён наступлення ў Беларусі на ўсіх напрамках разгарнуліся бязлітасныя баі на зямлі і ў паветры. 24 чэрвеня лінія абароны праціўніка была прарвана. Разгарнуліся баі за сталіцу Беларусі – Мінск. У той час як частка савецкіх войск разам з партызанамі заканчвалі ліквідацыю акружанай групоўкі праціўніка пад Мінскам. Разгром нямецка-фашысцкіх войск у Беларусі ўвайшоў у гісторыю як адна з важнейшых бітваў Вялікай Айчыннай і другой сусветнай вайны.

Яшчэ дзевяць месяцаў пасля вызвалення Беларусі працягвалася вайна супраць фашысцкай Германіі. Беларускі народ увесь гэты час аказваў усямерную дапамогу Чырвонай Арміі і адначасова адраджаў жыццё на амаль цалкам спапялёнай, разбуранай зямлі Беларусі.

51. Аднауленне нар. гасп. рэспублікі пасля ВАв. Подзвіг бел. народа у адрадж. роднай зямлі.

Вял. Айч. вайна i фаш. акупац. прынелсi бел. нар. вялiзарныя бедствы: загiн. больш за 2,2 млн. чал., толькi прамыя страты склалi 75 млрд. р., былi разбур. гарады, вескi, прамысл. прадпр.. Аднаўл. экан. пачыналася адразу пасля вызвал. – у кан. 1943—1944 году. Аднак гал. было зроблена пасля заканч. Айч. вайны, у ходзе рэалiзацыi чацьвертага пяцiгад. плана аднаўл. i развiц. нар. гасп. 1946—1950 гг.

У галiне прамысл. адбыл. не толькi аднаўл. разбуранага, развiцце тых галiн, якiя iснав. да вайны, але i ствар. новых галін – аўтамаб., трактарная, дарожн. машын i будаўн. механiзмаў i iнш. Вял. поспехi адбылiся ў ствар. энергетычн. i палiўнай базы нар. гасп. – к 1950 г. выраб электраэн. перавысiў даваен. ўзр. на 47 %.

Ва ўсiх галiнах, асаблiва ў машынабуд., у значных маштабах рабiлася тэхнiчн. рэканстр., уводзiлася больш дасканалае абсталяв., выкарыст. нов. мет. вытворч.: механiз., электрыфiкацыя i аўтаматыз..

Прадпр. мясц. прамысл. наладжвалi вытворч. тавараў нар. спажыв., абутку, адзен., вырабаў са скуры, будаўн. матэр`ялаў i iнш., у тым лiку нов. вiдаў вырабаў: швейн. машын, посуду, бытав. электрапрыб.. Далейшае развiц. атрымала лег. прамысл.: былi пабудав. Мiнскi i Гродз. тонкасуконныя камбiнаты па выр. тонкасук. i шэрсцяных тканiн, рэканструяв. гарбарна-абутковыя прадпр., iльназаводы, хутка развiв. швейная, скураная i iнш. галiны лег. прамысл..

Хутк. тэмпамi iшло аднаўл. i разв. прамысл. ў зах. р-нах Бел., тут будавалiся нов. прадпр., а аб`ем прамысл. прадукцыi тут у 1950 г. перасягнуў даваен. ўзр. амаль удвая.

52. Асноўныя напрамкі сац-эк і пал развіцця Б у 50-60 гг. Прамысловасць Беларусі ў пачатку 50-х гадоў дасягнула грунтоўных зрухаў у сваім развіцці. Была зроблена першая спроба рэфармавання эканомікі ў краіне. Прамысловае будаўніцтва ў 50-я гады вялося ва ўмовах паскоранай навукова-тэхнічнай рэвалюцыі. Быў узяты курс на актыўнае супрацоўніцтва навукі з вытворчасцю – вучоныя. Паспяховае прамысловае будаўніцтва ў 50-я гады дазволіла асвоіць выпуск новых відаў прамысловай прадукцыі. Перавод прамысловасці і іншых галін народнай гаспадаркі на новы тэхнічны ўзровень ажыццяўляўся марудна. Больш выразна спроба рэфармаваць кіраванне эканомікай праявілася ў 50-я гады ў сельскай гаспадарцы. Прычынай адставання сельскай гаспадаркі перш за ўсё была эканамічная палітыка, якую праводзіла савецкае кіраўніцтва. У 50-я гады ў краіне ўзнікла новая эканамічная сітуацыя. Сутнасць яе ў наступным: значна павялічыліся маштабы савецкай эканомікі, змянілася якасць эканомікі ў сувязі з навукова-тэхнічнай рэвалюцыяй. Разгарнулася другая спроба рэфармавання кіравання эканомікай. Спачатку рэформы далі дастаткова высокія вынікі. Між тым, рэформа як бы прыпынілася пасярэдзіне, на ўзроўні прадпрыемства: яна не дайшла да кожнага рабочага месца, але не закранула і верхні эшалон кіравання. Павелічэнне дзяржаўных асігнаванняў на патрэбы сельскай гаспадаркі, а таксама выкарыстанне ўласных сродкаў дазволілі калгасам і саўгасам ажыццявіць шырокую праграму будаўніцтва вытворчых памяшканняў. У маштабах СССР развіццё сельскай гаспадаркі Беларусі выглядала нядрэнна. У пасляваенныя гады ў СССР і БССР захоўвалася палітычная сістэма, якая склалася ў 20–30-я гады і была замацавана ў Канстытуцыі.

53. Асаблівасці сац-эк і пал развіцця Б ў70-сяр 80-х ггХХ ст.

Нягледзячы на высокія паказчыкі росту прамысловай вытворчасці, з першай паловы 70-х гадоў паралельна існавалі і ўзмацняліся негатыўныя з’явы – адставанне тэмпаў паскарэння навукова-тэхнічнага прагрэсу і ўкаранення ў вытворчасць дасягненняў навукі і тэхнікі. Павелічэнне дзяржаўных асігнаванняў на патрэбы сельскай гаспадаркі, а таксама выкарыстанне ўласных сродкаў дазволілі калгасам і саўгасам ажыццявіць шырокую праграму будаўніцтва вытворчых памяшканняў. Эканоміка Беларусі была часткай агульнагаспадарчага комплексу СССР. Вынікам развіцця эканомікі БССР да сярэдзіны 80-х гадоў з’явілася стварэнне буйнога тэрытарыяльна-галіновага прамысловага комплексу. Мы бачым, што ўвесь пасляваенны перыяд, у тым ліку і ў 70-я – першай палове 80-х гг., у рэспубліцы вялося інтэнсіўнае капітальнае будаўніцтва, нарошчваліся вытворчыя магутнасці. Аднак нельга не лічыцца з тым фактам, што ў эканамічным развіцці краіны і нашай рэспублікі ў першай палове 80-х гг. сталі відавочнымі негатыўныя з’явы. Гэта перш-наперш зніжэнне тэмпаў эканамічнага росту. Не ўдалося забяспечыць у поўнай меры выхад народнай гаспадаркі БССР, як і СССР у цэлым, на якасна новы навукова-тэхнічны і арганізацыйна-эканамічны ўзровень. Рэспубліка не дабілася рашучага зруху ў інтэнсіфікацыі вытворчасці. Не адбылося значнага паляпшэння якасці вырабленай прадукцыі. Значна ўскладнілася экалагічная сітуацыя ў выніку бурнага індустрыяльнага развіцця і недаацэнкі прыродаахоўных мер, недахопаў у ахове здароўя і г.д. Усё гэта выклікала сур’ёзную заклапочанасць у грамадстве. Мацней і мацней раздаваліся галасы аб неабходнасці перамен.

54. Развіццё культуры Б ў 1946-1985 гг.

Важнай прадумовай развіцця культуры з’яўляецца неабходны адукацыйны ўзровень насельніцтва. У пасляваенны перыяд адбылося аднаўленне і далейшае развіццё сістэмы адукацыі У 70-я гады была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя моладзі. Паспяхова развівалася вышэйшая адукацыя. У 1959 г. было створана Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі БССР. За пасляваенныя гады колькасць сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў значна павялічылася. Высокімі тэмпамі развівалася сетка культурных устаноў – бібліятэк, клубаў, музеяў, тэатраў і кінатэатраў. Паспяхова развівалася навука. Цэнтрам навуковай працы ў рэспубліцы становіцца Акадэмія навук БССР. Быў створаны Інстытут фізікі і матэматыкі, у якім пачалі развівацца новыя навуковыя напрамкі. Арганізаваны ў 1957 г. Інстытут машыназнаўства і аўтаматызацыі перайменаваны пазней. Вучоныя ВНУ прымалі ўдзел у распрацоўцы актуальных тэарэтычных і прыкладных праблем. Беларускія вучоныя праводзілі таксама даследаванні ў галіне біялогіі, хіміі, генетыкі і інш. Дасягненні сусветнага ўзроўню навука Беларусі мае ў матэматыцы, оптыцы і спектраскапіі. § 3. Літаратура і мастацтва Духоўны стан грамадства ў значнай ступені знаходзіць адлюстраванне ў літаратуры. Прыкладна з 1953 г. у беларускай літаратуры, як і ва ўсесаюзнай, намеціліся новыя тэндэнцыі, звязаныя з актывізацыяй грамадскага жыцця. Вельмі плённымі для беларускай драматургіі былі канец 60-х – 70-я гады, калі быў створаны шэраг п’ес, якім было суджана стаць літаратурнай класікай. Велізарную ролю ў культурным жыцці рэспублікі іграў Вялікі тэатр оперы і балету. У музычнай культуры ў пасляваенныя гады інтэнсіўна развіваюцца жанры сімфоніі і інструментальнай музчыкі. Развівалася выяўленчае мастацтва. У першыя пасляваенныя гады мастакі знаходзіліся пад яркім уражаннем гераічных падзей Вялікай Айчыннай вайны і партызанскага руху. У манументальным мастацтве важнейшай тэмай сталі бяспрыкладны гераізм і ўздым народнага духу ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Беларуская культура мінулых дзесяцігоддзяў духоўная, глыбокая і таму атрымала прызнанне за межамі рэспублікі.

55. Палітыка перабудовы. Развал СССР. Абвяшчэнне суверэннай РБ.

У сяр. 80-х гг. Сав. Саюз апынуўся перад шэрагам праблем. Запавольв. сац.-экан. разв. стварыла неабх. рэфармав. палiт. сiст., абнаўлення ўсiх сфер жыцця сав. грам.. У сувязi з гэтым XXVII з`езд КПСС (1986), XIX Усесаюзн. канферэнц. КПСС вызначылi палiт. перабуд., якая ўключ. ў сябе правядз. экан. рэф., рэф. палiт. сiст-ы, сац. i культ. сфер жыцця сав. грам., стварэння прававой дзярж..

Адначас. з пач. правядз. рэф. на Бел. ствараецца пал. апазiцыя. Гэты працэс пачын. з арганiз. ў 1986—87 гг. шматл. аматарскiх нефарм. аб`ядн. па iнтар.. К кан. 1987 г. у iх дзейн. пачынае праяўл. цэнтралiзац. i палiтыз.. Пачынаючы з крытыкi тагач. канцэпц. гiст. Бел., найб. актыўная частка апазiцыi стварае «Камiтэт-58», пашырае сваю дзейн. мiнская «Талака», якiя пераўтвар. па сутн. ў палiт. арганiз.. У кастр. 1988 г. намаганнямi гэтых аб`ядн. ствараецца арганiзац. камiтэт Бел. нар. фронту, устаноўчы з`езд якога адбыўся ў Вiльнюсе ў чэрв. 1989 г. К 1991 г. БНФ арганiзацыйна аформiўся ў апазiц. палiт. арганiз., меўшую антысав. i анутыкамунiст. накiрав.. Лозунг перабуд. «Больш дэмакратыi, больш сацыялiзму» у першыя гады гэтага працэсу па сутн. рэалiзоўваўся ў першай яго частцы. Гэта абумоўл. памылк. i пралiкамi кiраўн. КПСС – КДБ, якiя былi дапушч. ў распрац. i правядз. палiт. перабуд.. Адсутнiчала канкр., навук.-абгрунтав. прагр., не былi вызначаны мэты i канчатк. вынiкi. Па сутнасцi выкарыстоўв. iнш. лозунг: «Больш капiталiзму, больш разбуральнай дэмакратыi». Катастраф. знiзiўся ўзр. жыцця людзей, пагоршылася iх сац. станов.. Гэта прывяло да таго, што значн. частка людзей стала абвiнавачв. у гэтым КПСС, сацыялiст. iдэалы абясцэньвалiся, узнiкла цiкавасць да дзеяння палiт. апазiцыi. Увядз. ў жнiўнi 1991 г. надзвыч. станов., дзейн. ГКЧП, нерашуч. М.Гарбачова прывялi да разбур. камунiст. партыi Сав. Саюза, дзейнасць якой была забарон. ў лiст. 1991 г., маемасць яе канфiскавалася. Тое ж самае было зроблена i на Бел.. (Гэты антыканстытуц. акт быў адменены ў Расii i Бел. ў 1993 г.).

56.Беларуская ССР на международнай арэне.

БССР настойліва і паслядоўна выступала за пакаранне ваенных злачынцаў. Яе прапановы былі вынесены на разгляд першай сесіі Генеральнай Асамблеі ААН (1946). У выніку 13 лютага 1946 г. ААН прыняла рэзалюцыю “Аб выдачы і пакаранні ваенных злачынцаў”. Усе краіны міжнароднага супольніцтва павінны былі зрабіць захады па затрыманні ваенных злачынцаў і неадкладнай высылцы іх у тыя месцы, дзе імі былі ўчынены забойствы. Аднак гэта рашэнне ААН не было выканана поўнасцю. Шмат ваенных злачынцаў збеглі з Еўропы і знайшлі надзейны прытулак у ЗША, Канадзе, Лацінскай Амерыцы, Аўстраліі.

Беларуская дэлегацыя прыняла ўдзел у Парыжскай мірнай канферэнцыі, разам з СССР падтрымала ідэю стварэння дзяржавы Ізраіль.

З другой паловы 40-х гадоў пачалася т. зв. “халодная вайна”. І ў 50-я гады міжнароднае становішча заставалася напружаным.

У 1954 г. Беларусь стала пастаянным членам ЮНЭСКА і Міжнароднай арганізацыі працы (МАП), а ў 1956 г. уступіла ў камітэт ААН па сельскай гаспадарцы і жыллёваму будаўніцтву. Рэспубліка ўдзельнічала ў вырашэнні рознабаковых праблем жыцця міжнароднага супольніцтва. З 1951 па 1958 г. яе прадстаўнікі працавалі ў 8 чарговых і 3 надзвычайных Генеральных Асамблеях ААН, больш за 100 міжнародных канферэнцыях і нарадах.

Дзякуючы сумесным паслядоўным намаганням пастаянных членаў ААН, у іх ліку і Беларусі, у гэты перыяд адбывалася часовае аслабленне міжнароднай напружанасці.

У сакавіку 1958 г. было адкрыта пастаяннае прадстаўніцтва Беларусі пры ААН, што садзейнічала пашырэнню ўдзелу Беларусі ў вырашэнні складаных праблем. Прадстаўніцтва пачало ажыццяўляць каардынацыю дзейнасці дзяржаўных і грамадскіх арганізацый БССР з асноўнымі органамі ААН, распаўсюджваць сярод насельніцтва краін свету інфармацыю аб палітычным, эканамічным і культурным жыцці беларускага народа.

Беларусь як член ААН аказвала дапамогу краінам, якія вызваліліся ад каланіяльнай залежнасці, не толькі ў іх нацыянальным вызваленні, але і ў абароне іх дзяржаўнай незалежнасці, развіцці прамысловасці, сельскай гаспадаркі, культуры. Так, у ліпені 1952 г. на ХІІІ сесіі Генеральнай Асамблеі ААН беларуская дэлегацыя ўнесла прапанову адносна выкарыстання ў развіваючыхся краінах замежнага прыватнага капіталу. Змест яе праследаваў мэту паказаць гэтым краінам тыя негатыўныя з’явы, якія чакаюць іх у будучым з выпадку грабежніцкага выкарыстання багатых прыродных рэсурсаў. Генеральнаму сакратару ААН даручалася забяспечыць вывучэнне ўмоў пагадненняў, якія рэгламентавалі б дзейнасць замежных прыватных кампаній. Аднак прапанова беларускай дэлегацыі не была падтрымана іншымі членамі ААН. Спатрэбіўся час, каб пазней, у 70-х гадах, яна прыняла рашэнні, якія прадугледжвалі атрыманне развіваючыміся краінамі сваёй часткі прыбытку замежнага капіталу ад скарыстання іх прыродных рэсурсаў. На мяжы 70–80-х гадоў разрадка міжнароднай напружанасці змянілася абвастрэннем адносін паміж ЗША і СССР.

Дэлегацыі Беларусі ў ААН даводзілася разам з іншымі весці барацьбу за спыненне выкарыстання касмічнай прасторы ў ваенных мэтах. Гэта было звязана з тым, што з прыходам да ўлады прэзідэнта Р. Рэйгана ЗША пачалі ажыццяўляць праграму “зоркавых войнаў” з выкарыстаннем ядзернай зброі. Таму ў 1981–1985 гг. беларуская дэлегацыя разам з украінскай і іншымі ў розных рэдакцыях выносіла на абмеркаванне ААН амаль адны і тыя ж прапановы аб забароне выкарыстання касмічнай прасторы ў ваенных мэтах. Аднак гэта праблема не вырашалася. Толькі ў 1993 г. ЗША прынялі рашэнне аб спыненні выкарыстання праграмы “зоркавых войнаў”.

57. Сац-эк і палітычнае становішча Б ў сучасны перыяд. Міжнародныя сувязі РБ.

У палітычным спектры Рэспублікі Беларусь яскрава выдзяляюцца тры асноўныя накірункі. Першы з іх – праварадыкальны, буржуазны. Яго асноўнымі мэтамі з’яўляюцца буржуазная рэстаўрацыя, пераўтварэнне сацыялістычнага ладу ў капіталістычны, адмаўленне ўсіх здабыткаў апошніх дзесяцігоддзяў. Другі накірунак у палітычным спектры – леварадыкальны, сацыялістычны. Яго галоўнымі мэтамі з’яўляюцца аднаўленне савецкай улады і сацыялістычнага грамадства, спробы павярнуць кола гісторыі назад. Такім чынам, і праварадыкальны (буржуазны) і леварадыкальны (сацыялістычны) палітычныя накірункі сёння дыскрэдытаваны. І за правымі і за левымі партыямі і рухамі Беларусі ідзе меншасць насельніцтва. Трэці накірунак развіцця грамадства, які заключае ў сабе ўсё лепшае, што выпрацавалі капіталізм і сацыялізм. Гэта – элементы самарэгулявання ў рыначнай эканоміцы, высокая арганізацыя вытворчасці з арыентацыяй на канчатковы вынік, дысцыпліна працы, высокая прадукцыйнасць працы, паваротлівасць і мабільнасць у галіне навукова-тэхнічнага прагрэсу, выкананне буйных дзяржаўных праграм сацыяльна-эканамічнага развіцця і г.д. Здабыткі сацыялізму – элементы сацыяльна-эканамічнай прадказальнасці ў планавай эканоміцы, дзяржаўнае кіраўніцтва выкананнем буйных сацыяльна-эканамічных праграм, навукова-тэхнічны прагрэс у вядучых галінах, стабільнасць грамадства і ўпэўненасць людзей у заўтрашнім дні, моцная сацыяльная палітыка ў інтарэсах большасці народа – права і абавязак працаваць, адукацыя, ахова здароўя, пенсіённае забеспячэнне, жыллё, камунальныя паслугі і г.д. Ідэя трэцяга шляху развіцця грамадства, пабудовы грамадства сацыяльнай справядлівасці, адсутнічае ў праграмах цэнтрысцкіх партый і рухаў Беларусі. У апошніх ёсць фразеалогія і правых і левых партый і рухаў. Яны хітруюць, лаўчацца, хаваюць свае сапраўдныя палітычныя мэты. Людзі бачаць гэта і не хочуць звязваць з імі свае надзеі на будучыню. Якім шляхам пойдзе развіццё беларускага грамадства – пакажа будучае, дзень заўтрашні.

58. РБ на шляху рыначных рэформ. Асабл. правядзення рыначных рэформ у 1994-2003 гг..

На шляху перах. ад планавай сацыялiст. гаспад. да капiталiст. рынач. экан. зробл. крокi па ствар. нарматыўна-правав. базы, рэфармав. адносiн уласн., перабуд. граш.-фiн. сiст., рэарганiзацыi дзейн. суб`ектаў гаспадарання.

Пачатак гэтых рэф. на Бел. звязаны з адабрэннем Вярх. Сав. рэсп. ў кан. 1990 г. прагр. перах. да рынач. экан..Рэалiзац. прагр. праводзiлася ва ўмовах адмiнiстрац. павыш. i вызвал. цэн, iнфляцыi, страты рычагоў цэнтралiзав. кiрав., бурнымi дэзынтэграцыйнымi працэсамi на тэр. СССР.

Пасля развалу СССР у 1991 г. змянiлiся i падых. да правядз. пераўтвар. – у аснову былi прыняты метады т. зв. «шокавай тэрапii» Міжнар. валютнага фонду для слабаразвітых краін. Але ж Бел. не слабаразвітая краіна, а тндустрыяльная дзяржава з многагаліновай прамысл.. К 1994 г. правядз. рэф. дазволiла ствар. на Бел. неабх. мiнiмум асн. рын. iнстыт., нармат.-прававых дакум., зрабiць нов. сiст. экан., я-я ў асн. абапiраецца на рын. рэгулятары.

Разам з тым, бел. рынак пацярпеў значна большыя страты, чым меў здабыткаў: разбур. былых экан. сувязей прывяло да абвальнага спаду вытв. амаль на 50 % (у параўн. з кан. 80-х гг.), рэзкаму падзенню курса бел. рубля, крытычн. стану ў забеспяч. энергарэсурсамi. Усе гэта вызвала панiж. жыццевага ўзр. большасцi насельн., рост беспрац., нараст. iнш. сац. праблем.

Мадэль рын. рэф. метадам «шок. тэрапii» пацярп. правал летам 1994 г. у час выбараў першага прэзiд. РБ. Для пераадолен. крызiсных з`яў i недахопаў, а такс. для вызнач. перспектыўных задач у правядз. рын. рэф. новым кiраўнiцтвам рэсп. былi распрацав. «Асн. напрамкi сац.-экан. разв. РБ на 1996—2000 гады».

59.Культура

Нягледзячы на ўсе цяжкасці эканамічнага развіцця, у другой палове 80-х – 90-я гг. па-ранейшаму захоўвала свой патэнцыял беларуская літаратура. У гэты час працягвалі плённа працаваць старэйшыя беларускія пісьменнікі: І. Чыгрынаў, І. Шамякін, І. Навуменка, В. Быкаў. За апошнія гады імі былі напісаны творы высокага літаратурнага ўзроўню. Раманам “Вяртанне да віны” народны пісьменнік Іван Чыгрынаў завяршыў свой цыкл твораў пра жыхароў вёскі Верамейкі. Прыкладам асэнсавання праблем сённяшніх могуць быць раман народнага пісьменніка І. Шамякіна “Злая зорка”, аповесці “Ахвяра”, “Сатанінскі тур”. На паэтычнай ніве ў гэты перыяд шмат працавалі Н. Гілевіч, Г. Бураўкін, Л. Дранько-Майсюк і інш.

У складаных эканамічных умовах сярэдзіны 80-х – 90-я гг. развівалася тэатральнае мастацтва Беларусі. Колькасць прафесіянальных тэатраў у Беларусі нават павялічылася з 17 у 1985 г. да 21 у 1991 г. (Тэатр оперы і балета, 12 тэатраў драмы, камедыі і музычных, 8 дзіцячых тэатраў). На высокім прафесіянальным узроўні працавалі Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Я. Купалы, Дзяржаўны акадэмічны тэатр імя Я. Коласа ў Віцебску, Дзяржаўны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета, Дзяржаўны рускі драматычны тэатр, Дзяржаўны тэатр музычнай камедыі, Беларускі рэспубліканскі тэатр юнага гледача, Дзяржаўны тэатр лялек, абласныя драматычныя і лялечныя тэатры. У 90-х гг. узніклі прафесіянальныя драматычныя тэатры ў Младзечне, Слоніме, Мазыры.

Значны ўклад у развіццё беларускага тэатральнага мастацтва ўнеслі рэжысёры В. Раеўскі і Б. Луцэнка, харэограф В. Елізар’еў, акцёры С. Станюта, М. Яроменка, Р. Янкоўскі, А. Клімава, М. Захарэвіч, Л. Давідовіч, Ф. Шмакаў, Л. Бржазоўская, Ю. Траян, І. Душкевіч і інш.

Далейшае развіццё атрымала музычнае мастацтва. Шмат зрабілі і робяць для развіцця музычнай культуры Беларусі такія вядомыя кампазітары, кіраўнікі музычных калектываў і выканаўцы, як У. Алоўнікаў, А. Багатыроў, В. Роўда, Т. Ніжнікава, М. Дрынеўскі, Я. Глебаў, М. Казінец, Дз. Смольскі, С. Картэс і інш. Шырокую папулярнасць у Беларусі і за яе межамі набыў Дзяржаўны канцэртны аркестр Рэспублікі Беларусь пад кіраўніцтвам М. Фінберга.

У цэнтры канцэртнай дзейнасці сёння знаходзяцца Беларуская дзяржаўная філармонія і абласныя філармоніі. Рэспубліка Беларусь мае высокапрафесіянальныя калектывы: Акадэмічны хор Нацыянальнай тэлерадыёкампаніі, Дзяржаўны акадэмічны народны хор імя Г.І. Цітовіча, Дзяржаўную акадэмічную харавую капэлу імя Р.Р. Шырмы, Дзяржаўны акадэмічны сімфанічны аркестр, Дзяржаўны акадэмічны народны аркестр імя І.І. Жыновіча, харэаграфічны ансамбль “Харошкі” і інш. У апошнія гады ўтварыліся Дзяржаўны камерны хор, Мінскі аркестр духавых інструментаў “Няміга” і іншыя творчыя калектывы. Значнае месца ў музычным жыцці краіны займаюць лепшыя ўзоры эстраднай песеннай творчасці. Шырока вядомы песенныя творы беларускіх кампазітараў Ю. Семянякі, І. Лучанка, Э. Ханка, У. Будніка, В. Іванова і інш.

З 1992 г. у Віцебску штогод праходзіць свята песні “Славянскі базар”. Уздыму ўзроўню майстэрства маладых выканаўцаў садзейнічае фестываль у Маладзечне, які з 1993 г. стаў традыцыйным. Шырокую вядомасць, роўную “Славянскаму базару”, у апошнія гады набыў фестываль песні “Залаты шлягер” у Магілёве.

Вялікую справу ў духоўным выхаванні насельніцтва Беларусі робяць музеі. Іх колькасць павялічылася са 111 у 1990 г. да 149 у 1996 г. Самай буйной скарбонкай твораў выяўленчага мастацтва з’яўляецца Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь. Ва ўласных фондах і фондах яго філіялаў сёння знаходзіцца больш за 19 тыс. твораў, у іх ліку вялікая калекцыя беларускага мастацтва XVI–XX стст. Вялікую калекцыю твораў мастацтва маюць таксама Бялыніцкі мастацкі музей імя В. К. Бялыніцкага-Бірулі, музей старажытнабеларускай культуры Нацыянальнай Акадэміі навук, музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, Нацыянальны музей гісторыі і культуры Беларусі, Веткаўскі музей народнай творчасці і інш.

Актыўна праходзіла ў апошнія гады і выставачная дзейнасць многіх музеяў, творчых суполак і мастакоў Беларусі. Плённа працавала Рэспубліканская мастацкая галерэя Саюза мастакоў Беларусі (былы Палац мастацтва). Сярод персанальных выстаў гэтага часу можна адзначыць выставы мастакоў старэйшага пакалення – М. Савіцкага, А. Анікейчыка, П. Дурчына, У. Стэльмашонка, Г. Вашчанкі і інш., а таксама выставы твораў некаторых маладых мастакоў.

Адной з важных задач палітыкі дзяржавы ў галіне культуры з’яўляецца захаванне помнікаў айчыннай гісторыі і культуры. У Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь гаворыцца аб тым, што дзяржава адказная за захаванне гісторыка-культурнай і духоўнай спадчыны. Сёння на тэрыторыі Беларусі налічваецца больш за 15 тыс. помнікаў гісторыі і культуры рэспубліканскага значэння. Іх колькасць магла быць і значна большай, калі б не шматлікія войны, што пракочваліся па беларускай зямлі на працягу апошніх некалькіх стагоддзяў. Падчас гэтых войнаў значная частка нацыянальных каштоўнасцей загінула або была вывезена за межы Беларусі. Вяртанне на радзіму той спадчыны, што апынулася за мяжой, – састаўная частка палітыкі дзяржавы ў галіне культуры. У 1992 г. быў прыняты закон Рэспублікі Беларусь “Аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны”.

Мэтанакіраваная работа ў апошнія гады ў рэспубліцы праводзіцца не толькі па вяртанню гісторыка-культурнай спадчыны, але і па рэстаўрацыі помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Вялікія рэстаўрацыйныя работы ў канцы 80-х – 90-я гг. праводзіліся, напрыклад, у Мірскім замку – помніку архітэктуры XVI ст. Пастановай Савета Міністраў Нясвіжу быў нададзены статус Нацыянальнага запаведніка Рэспублікі Беларусь. Акрамя гэтага, для адраджэння яго гісторыка-культурнай спадчыны быў створаны міжнародны фонд “Нясвіж”.

Надзвычайную каштоўнасць для Беларусі мае Полацкі гісторыка-культурны запаведнік, які ўключае 18 помнікаў гісторыі, археалогіі і культуры. Сярод адроджаных яго помнікаў – Сафійскі і Богаяўленскі саборы, брацкая школа пры Богаяўленскім саборы. Адноўлены фрэскі Спаса-Ефрасіннеўскай царквы.

Апошнім часам праводзіліся таксама работы па рэстаўрацыі помнікаў архітэктуры на Навагрудчыне, Лідскага замка, Барысаглебскай (Каложскай) царквы і Старога Замка ў Гродне, Благавешчанскай царквы ў Віцебску, гістарычнай забудовы Мінска, Брэста і іншых старажытнабеларускіх гарадоў.

60. Рэспублiка Беларусь у мiжнародным супольнiцтве (1991-1998 гг.)

Разам з абвяшчэннем незалежнасцi РБ пачынаецца новы этап у яе дзейнасцi на мiжнароднай арэне. У снежнi 1991 г. Вярхоўны Савет РБ ратыфiкаваў агадненне аб стварэннi Садружнасцi Незалежных Дзяржаў. У СНД увайшлi ўсе былыя рэспублiкi СССР, акрамя краiн Прыбалтыкi. Пасля лiквiдацыi СССР пачалося прызнанне РБ як суверэннай дзяржавы. У сталiцы Беларусi аткрыла свае пасольствы i прадстаўнiцтвы 21 дзяржава. РБ ажыццяўлаля працэс дагаворнага зацвярджэння гранiц з сумежнымi дзяржавамi: Польшчай, Латвiяй, Лiтвой, Расiяй i ўкраiнай.

У лютым 1992 г. РБ падпiсала Хельсiнскi Заключны акт. З гэтага моманту яна стала раўнапраўным удзельнiкам хельсiнскага працэсу. Ад былога СССР на тэрыторыi РБ засталася вялiкая колькасць войск i ўзбраенняў. Далучыўшыся да Дагавору аб скарачэннi войск у Еўропе, Беларусь у 1992 г. вывела са сваей тэрыторыi тактычную ядзерную зброю. Важную ролю ў павышэннi аўтарытэту рэспублiкi на мiжнароднай арэне адыграла ратыфiкацыя ею ў 1993 г. пратакола да Мiжнароднага пакта аб грамадзянскiх i палiтычных правах. Асноўнымi накiрункамi знешней палiтыкi беларусi з`яўляюцца: паглыбленне iнтэграцыйных працэсаў з былымi рэспублiкамi СССР i, перш за ўсе, за Расiяй (з якою 2 красавiка 1997 г. у маскве быў падпiсаны Дагавор аб Саюзе) i наладжванне трывалых эканамiчных i культурных сувязей з iншымi краiнамi Еўропы i свету.