12

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

Yukarıda yer alan tabloya bakıldığında Ana dil olarak İngilizceyi konuşanların sayı oldukça çoktur. Andilin dışında İngilizceyi kullananların sayısı da 2 milyara yaklaşmaktadır. İşte bu geniş coğrafya ve çok kültürlülük sebebiyle artık bir “İngilizce” den bahsetmek mümkün değil, “İngilizcelerden” bahsetme zamanıdır.

Kachru(1992)’ye göre İngilizce kullanımında ve öğretiminde esas alınan beş yanlış nokta vardır;

Dış ve genişleyen halkalardaki İngilizce kullanıcılarının amacının o dili anadil olarak konuşanlarla iletişim kurmak amacıyla öğrendiği yanılgısı: Değişik etnik ve kültürel gruplardan artan kullanıcı sayısıyla İngilizce,dünyanın iletişim dilidir ve kullanıldığı bölgeye göre bu dilin değişik sosyokültürel-selamlama, rica, ikna,özür dilemeyapıları oluşmaktadır.

İngilizce’nin Amerikan ve İngiliz kültürü ya da Hristiyan kültürünü öğrenmek ve anlamak için bir araç olduğu yanılgısı: Dış ve genişleyen halkalarda İngilizce yöresel farklılıklara göre değişim göstermektedir. Bu yüzden bu dile Hristiyan kültürünü öğretmek gibi bir işlev yüklenemez.

İngilizce öğreniminin amacı anadildeki akıcılığı kazanmaktır yanılgısı: İç halkadaki kullanıcılar diğerleri için sadece bir model olabilirler. Dış halkadaki kullanıcılar yıllardır bu dili kendi kültürel yapılarına göre bölgeselleştirmişlerdir. Anadil konuşanlarının yeterliliğinde ve tarzında İngilizce kullanımından bahsedilemez.

Bu dili anadil olarak konuşan eğitimcilerin küresel bir İngilizce öğretimi için gerekli olduğu yanılgısı: İngilizce’nin bölgesel farklılıklara göre şekillendiği dikkate alınırsa bu dili anadil olarak konuşan eğitimcilerin yeterliliği tartışılır.

İngilizce’nin yöresel farklılaşmasının o dili bozduğu yanılgısı: İngilizce artık dünya dilidir. Amerika ya da İngiltere bu dilin

sahibi olmaktan çıkmıştır.

KAYNAKÇA

Ali,T.(2002).Fundamentalizmler Çatışması. Everest yayınları,İstanbul.

21

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

Crystal,D.(1997).English as a Global Language.Cambridge

University Press

Lowenberg,P.H.Testing English as a World Language.TESOL

Quartely;109,114.

Kachru,B.B.(1992).Teaching Word Englishes.TESOL

Quartely;358,369.

Kongar,E.(2002).Küresel Terör ve Türkiye.Remzi Kitabevi;49,52.

İlhan M. “Küreselleşme ve İngilizce”

A. TABYLDY`S CONTRIBUTION TO THE STUDY OF FOLKLORE

Елубаева Рахат Сайлаубекқызы Джунисбекова Эльмира Аширбаевна Тараз инновациялық-гуманитарлық университеті, Тараз қаласы

ERS40@mail.ru

Annotation: A. Tabyldy has given a methodical basis to use scientific concepts on the educational essence of the Kazakh folklore, traditions and customs and use them for the upbringing of the present generation. A. Tabyldy, who pays special attention to folklore, emphasizes his special place in the upbringing of the child.

Зерттеу мақсаты мен методологиясы. Еліміз егемендік алған 1991 жылдардан бері халық педагогикасын зерттеумен айналысқан Ә.Табылды қазақ халық ауыз әдебиетінің, салтдәстүрлері мен әдет-ғұрыптарының тәрбиелік мәні жайында ғылыми тұжырымдамалар жасап, оларды бүгінгі ұрпақ тәрбиесіне пайдалануды әдістемелік тұрғыда негіздеп берді. Халқымыздың сан ғасырлық тәлім-тәрбиесін зерттеген педагог ғалым «этнопедагогика» терминіне «этнопедагогика-белгілі бір халықтың, тайпаның өзіне тән ерекшелігі бар дүниетанымдық,

тәрбиелік, мәденимұрасы», депанықтамабереді[ТабылдиевӘ. Қазақ этнопедагогикасы. Алматы, 2001]. Белгілі ғалым

22

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

этнопедагогика ғылымын халықтың ауыз әдебиеті мен салтдәстүрлерінен құралған көркем әдебиеті және ұлттық тәлімтәрбиенің жазу мәдениетіндегі көрінісі деп екі салаға бөліп қарастырады. Ғалымның пайымдауынша, халық

педагогикасындағы көрнекті ұғым әдеп. «Әдеп», дейді Ә. Табылдиев, «эстетика ғылымының, «эстетика» деп аталатын үлкен саласының ұлттық мәдениетке тән қисынды баламасы». Әдепке осылай тоқтала келе ол әдептің жеке ғылым саласы ретінде әлемнің бірінші, екінші ұстаздары Аристотель мен әльФараби еңбектерінде әр қырынан баяндалып орын алғанын атап өтеді. Ұлттық педагогиканың алтын арқауы әдепке осылай көңіл бөлген ол халқымыздың рухани байлығы – қазақ ауыз әдебиетінің этнопедагогикалық мәнін қарастырады. Сөз өнерін таптырмас тәрбие құралы ретінде санаған ұстаз – ғалым халық фольклорын «ұрпақ тәрбиесінің күн сәулесіндей әсерлі нұрымен от алатын ой тамызығы болып жанды жалындататын, қиялды қияндататын, ақыл-сананың айшықты көріністерін бейнелейтін қасиетті, киелі мұраға» санайды.[ Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. Алматы, 2001]

Қорытынды түйіндеме. Көрнекті ғалым Ә.Табылды ғылыми-зерттеу еңбектерінде қазақ этнопедагогикасының көлемді бір саласы - қазақ халқының салт-дәстүрлері мен әдепғұрыптарының тәрбиелік мәніне тоқталады [Табылдиев Ә.

Тағылым. Алматы, Рауан, 1995]. Ұлттық тәрбиенің жемісі ұлттық мәдениеттің өмірдегі көрінісі. Мәдениетке тәрбиелеудің басты құралы-сөз өнері. Кез-келген көркем туындының көркемдік мәні тәрбие алушының этикасы мен әдебін қалыптастырады. Ұлттық мәдениеттің этнопедагогикамен өзектесіп келе жатқан өзіндік ерекшеліктері яғни, ұлттық мәдениеттің дамып, қалыптасуына әсер есер ететін бірден-бір рухани дүние-фольклорлық туындылар. Міне, осылай ұлттық мәдениет пен халық фольклорын сабақтастыра қарастырған ғалым этнопедагогикасының негізгі бір саласы ұлттық салтдәстүрлер сол ұлттың мәдени деңгейін көрсететін өзегі дейді. Ол ұлттық салт-сананың қалыптасуының бастауын игі әдетке

23

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

апарып тірейді. Игі әдеттер көпшіліктің қолданысына айналып, ұлттың мәдени іргенегізі болады. Кез-келген ұлттың игі негізіәдеп. Ол ұлттық заңды қолданысқа енгізілсе дәстүрге ұласады. Дәстүр халық өмірінен біржола орын алғанда – салт болмақ. Осы мәдени іс-әрекеттің ұлттық қасиетке айналуы салт-сана деп аталмақ. Ал бұл құбылыс ғалымның пайымдауынша, мәдени сәулетіміз болмақ. Міне, осылай халық фольклорына ерекше көңіл бөлген Ә.Табылды оның бала тәрбиесіндегі орнының ерекше екендігін атап көрсетеді.

CREOLE TEXT IN ADVERTISING

Zhumabayeva B.A. Umatova Zh.M. al-Farabi Kazakh National University

zhumabayevabayan05@gmail.com, zh.umatova@mail.ru

In a modern communicative environment, natural language is the most important and universal means of communication, but not the only one. It is in interaction with signs of a different nature (for example, iconic) that verbal signs most successfully realize their communicative functions. In human use today there is a large number of semiotic heterogeneous texts, which in the most general form are called creolized. By the semiotic term "creolized text" is a text whose texture consists of two non-homogeneous parts: verbal (linguistic / verbal) and non-verbal (belonging to other sign systems, rather than natural language). The structure of the advertising text consists of verbal and non-verbal components. The non-verbal components are: size, color, sound, composition, etc.

The creolized text is defined as a special linguistic-visual phenomenon in which "verbal" and "iconic statements" form one visual whole, which has a complex pragmatic effect on the addressee. The term "creolized text" refers to the term "advertising discourse". When you use it, the emphasis is on the existence of different codes in advertising. When describing advertising discourse, special attention

24

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

should be paid to the communicative component, expressed by different means, depending on the type of advertisement, its subject and author's intention.

Attracting visual elements allows you to create a clearer idea of the advertised. The recipient of information is more willing to engage himself emotionally if the illustration depicts familiar and understandable characters and situations with which he can identify himself, whose feelings and actions are close to him. The information effectiveness of any advertising message depends both on the text itself and on the image presented in the advertisement. As experts in advertising say, the illustration should attract the attention of the reader, give him a certain idea about the subject of advertising, create a favorable impression about this product and, ultimately, force him to buy this product. Image is an extremely important component of the advertising message.

The creolized character of advertising is also manifested in the principles of classification of advertising messages depending on social and moral criteria.

Increased attention to the paralinguistic means of the advertising text is due, on the one hand, to the use of paragrafic means in personal and mass communication, on the other, it is through their use that a high potential for varying the meanings and shades of the meaning of the text is achieved. Advertising texts are dynamic, capable of adaptation in almost any environment and take a dominant position in the media. In advertising, in a simplified form, selfawareness, self-esteem of one's own linguistic and cultural community is reflected, attitude towards other linguistic cultural communities is formed.

The combination of verbal and non-verbal, visual means of information transfer forms a creolized text. Interacting with each other, verbal and iconic texts ensure the integrity and coherence of the work, its communicative effect. Advertising text can be fully considered a creolized text. In the advertising message, verbal and visual components create one image, work on one idea. It is in the image is sometimes the main idea of the advertising message. However, the verbal text can also carry the main semantic load. All

25

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

this depends primarily on the purpose of the advertiser and on the method that is chosen in constructing an advertising creolized text.

The world of creolized texts is extremely diverse. It covers texts of newspaper and journalistic, scientific and technical, instruction texts, illustrated art texts, advertising texts, posters, comic strips, posters, leaflets, etc. The role of creolized texts is rapidly growing as the image escalates, marking a qualitatively new development process speech communication, which meets the needs of modern society.

LEXICO-SEMANTIC RELATIONS IN

THE LANGUAGE UNIT SYSTEM «TRAVELING»

Задаханова А.A. Ибраева Ж.К.

әл-Фараби ат.ҚазҰУ zadakhan_aliya@mail.ru

Статья направлена на изучение лексико-семантической группы "Путишествие" и исследовании лексем казахского, английского и русского языков.

Ключевые слова: лексико-семантическая группа(ЛСГ), лексическое значение, фразеологические сочетаний.

The scientific paper based on the study of the lexico-semantic group "Traveling" and revealing the national and cultural specifics of the studied lexemes.

Keywords: lexico-semantic group (LSG), lexical meaning, phraseological units

Traveling cultivates horizons. During it we immerse ourselves in another culture, gain new impressions and get acquainted with different people. The modern stage of linguistic science development is characterized by a deep interest in the description of the lexicosemantic groups.Take into the consideration theoretical importance and applied meaning of this approach to the study of the language

26

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

units, it is advisable to use the lexemes of Kazakh, Russian and English languages which has not yet undergone a deep systemic investigation.

The lexico-semantic group (LSG) is one of the components of the lexico-semantic system and represents the most clear form of the representation of vocabulary as a system [Stratanova, 1981, p. 4]; Babenko examines the LSG - it is "the union of lexical units with similar paradigmatic, syntactic and functional properties" [Babenko, 1930, p. 41].

For instance Kazakh lexeme “сапар” having in tourism the following definition: «Адaмдaр мен көлік құралдарының жүруіне, жолаушылар мен жүктерді тасымалдауға арналып салынған барлық жүру және тасымалдау желілерінің жалпы атауы. The following quotes confirm the use of the word "cапар" in traveling with a lexico-semantic meaning: «Гарвард университетінің (АҚШ) ғалымдары Британияның «Cancer Research» зерттеу орталығымен 7 жыл бойы бірлесіп жасаған зерттеу қорытындыларын жария етті. Онда адамның бақытты болуы үшін айына 1-2 рет сапарға шығу жеткілікті деген тұжырым жасалған». The same trend continuous in Russian language. For example: «Путь – 1) физическaя aбcтракция; линия пеpемещения в пpоcтpанcтве; 2) место, линия в пространстве, где происходит передвижение,

сообщение. Воздушные пути. Пути сообщения (железнодорожные, автомобильные, воздушные, водные).

A similar picture can be observed with the English term

"journey", which in tourism is defined as "something suggesting travel or passage from one place to another". While the word of general literary language matters 1) The journey-time to Glasgow is 8.34 h; 2) Our planes fly hundreds of journeys every day; 3) long/safe/sentimental/tiring journey. With the semantic development of the commonly used meaning of the word "сапар", a narrowing of the meaning from the more general to the one associated with the investigated area of knowledge.

In general, we can say that these concepts do not contradict each other, but complement: thus, "the relationship of semantic proximity

27

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

by synonymous type". This is, first of all, the relationship of words with general paradigmatic semes. It is this type of relationship that is of particular interest in describing the LSG in order to teach Russian and English as a foreign language.

1.Stratanova. The meaning of the word and its compatibility. 1981. p. 4.

2.Babenko. Lexical semantics. 1930. Р. 41.

ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ДИСКУРСТАҒЫ ДИПЛОМАТТЫҢ СӨЙЛЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

«Лингвистика» мамандығының 2-курс магистранты Қордабай Б.Қ. Ғылыми жетекшісі: Ибраева Ж.Қ.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ bkordabay@mail.ru

The article is devoted to the analysis of speech peculiarities of diplomats in diplomatic discourse as a separate type of institutional discourse. It is shown that the basic phonetic, lexical, grammatical features in the speech of diplomats can determine the important aspects of their speech portrait. Attempts are made to analyze, formulate the speech features of the Minister of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan Mr. Kairat Abdrakhmanov.

Дипломатиялық дискурстың дискурсивті талдауында, ең алдымен, дискурстың орын алуына себепші болатын лауазымды тұлға – дипломат болып табылады. Дәл осы дипломаттың сөйлеу ерекшеліктерін жан-жақты қарастыру лингвист мамандар тарапынан зор қызығушылыққа ие болуда. Осы орайда, ҚР Сыртқы істер минситрі лауазымында 2016 жылдың желтоқсан айынан бастап қызмет атқарып келе жатқан Қайрат Құдайбергенұлы Әбдірахмановты дипломатиялық дискурстың адресанты ретінде лингвистикалық талдауымыздың нысаны етіп алубастымақсатымызболмақ. ҚРСыртқыістерминистріҚайрат

28

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

Әбдірахмановтың 2017 жылдың 6 наурызындағы Қазақстанның БҰҰ-на мүше болып енуінің 25 жылдығында сөйлеген сөзінде және2018 жылдың4 ақпанында«Хабар» телеарнасындағы«Жеті күн» бағдарламасына берген сұхбатында іс-шара барысындағы маңыздылығы жоғары оқиға, іс-әрекеттерді білдіретін белгілі тіл бірліктерін қадай айту, интонациясын жоғарылату министрдің тыңдаушытараптыңназарынаудартып, «код» ретіндетанылатын лексемалардың адресант интенциясына сәйкес интерпрета-

циялануына көмектеседі: «Бұл оқиға ішкі бағытқа еліміздің дамуына ⁄ қосымша серпін беріп, халықаралық қауымдастықпен жақсы қарым-қатынастарды ⁄ орнатуға ⁄ үлес қосты ↑». «Most important ↑».

Министрдің сөйлеу мәнеріндегі бейвербалды амалдарды қолдануы өзіне айрықша назар аударуды талап етеді. Министр Қ. Әбдірахманов өзі таныстырып отырған адамына қарап, бас изеп, белгілі мәселе төңірегінде сөз қозғаған кезде қол сермеп, алақанын кең ашып түсіндіреді. Министрдің қалыпты кезде саусақтарын айқастырып немесе тек үстел үстінде қоюынан талқыға салынған мәселеден тыс қалмағандығынан хабар береді. Олар – министрдің өзіне тән ым ишара белгілері.

Министрдің тілді меңгеруі тұрғысынан полиглот тіл қолданушысы болғандықтан, үнемі код ауыстыруын (Codeswitching) байқауға болады.

Қ. Әбдірахманов өз дискурстарында Қазақстан Республикасының, Президентінің әлем алдында имиджін көтере сөйлеуі, жеткен жетістіктеріне айрықша тоқталуы, тұтас ел атынан «біз» есімдігі мен бірінші жақ көпше түрдегі етістіктерді молынан қолданады: «Лидерство нашей страны в таких сферах как ядерное разоружение, сохранение мира и безопасности и окружающейсреды. Бізжақтанкөрсетілгенүлкенқадамболды. Біздің төрағалық кезімізде біз дәлел еттік қауіпсіздік пен тұрақты даму мәселелері арасында өзара тиімділік бар екенін

(инверсия)».

Дипломатия саласының жоғары дәрежелі маманы болғандықтан, министркөптеген термин сөздерді де қолданады:

«жаппай қырып жою қаруын тараптпау, қарусыздандыру,

29

ТІЛ, МƏДЕНИАРАЛЫҚ ҚАРЫМ ҚАТЫНАС ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ СƏЙКЕСТІЛІК: БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

терроризм, экстремизм, стратегиялық әріптестік, мәлімдеме»,

т.б.

Министр Қ. Әбдірахмановтың сөйлеу портретін ерекшелендіретін бір маңызды белгісі – мемлекеттік тілді өте жоғары дәрежеде меңгеріп, тілдік бірліктердің қалай дұрыс әсер ететін білдіретін прагматикалық, олардың қандай нақты жағдайда қолданылатынын айқындайтын коммуникативтік ерекшеліктерін білуі. Мысалы, көпшілік әлем тілдерінде, оның ішінде, қазақ тілінде бір нәрсе немесе оқиғаның ауқымдылығын айрықша эмоциямен жеткізген сәтте адресант сол тіл бірлігін созып айтып жеткізеді. Ол, өз кезегінде, сөйлеу үдерісін танытады.

ЖАҺАНДАНУ ДӘУІРІНДЕГІ ҚАЗАҚ ТОПОНИМДЕРІ

Мадиева Г.Б., Борибаева Г.А. әл-Фараби ат. ҚазҰУ gbmadieva.kz@gmail.com, boribayeva.gulnara@gmail.com

The cultural-historical aspect of proper names, in particular, toponyms, in the last decades of the twentieth century attracted the attention of scientists. The names of geographic features are considered as an ethnocultural phenomenon, which conceals information about the boundaries of the nation's settlement, about their historical past, cultural and trade centers and geographical, etc. The ability to nominate and describe the phenomena of reality and functional features of the place names resulted in the new and different approaches, methods of study in linguistics as well as in other branches of science. The above features of toponyms have caused the foundation of our research. Our work is to focus on the observation and interpretation of the results of Kazakhstan toponyms on the basis of the ordinary metalinguistic consciousness. The purpose of the article – to identify and describe the linguistic processes that are

30